1991-ci ildə dövlət istiqlaliyyətini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan Respublikası müstəqil xarici siyasət həyata keçirir. Bu siyasət Azərbaycan dövlətçiliyini müntəzəm şəkildə möhkəmləndirib inkişaf etdirməyə və milli mənafeləri qorumağa yönəldilmişdir. Azərbaycan öz xarici siyasətini beynəlxalq hüquq norma və prinsipləri, o cümlədən dövlətlərin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə hörmət, daxili işlərə müdaxilə edilməməsi prinsipləri əsasında qurmuşdur.
Bu prinsipləri rəhbər tutaraq və uzunmüddətli milli mənafelərdən çıxış edərək, Azərbaycanın xarici siyasəti respublikanın müstəqilliyinə, suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və milli təhlükəsizliyinə təhdidlərin və risklərin, ilk növbədə ona qarşı Ermənistan Respublikası tərəfindən edilmiş təcavüzün aradan qaldırılması kimi həyat əhəmiyyətli fəaliyyəti özündə ehtiva etdirir. Regional səviyyədə bölgədə əmin-amanlıq və sabitliyin bərqərar edilməsi, nəhəng enerji, nəqliyyat və əməkdaşlıq layihələrinin gerçəkləşdirilməsi kimi strateji məqsədlərə nail olmaq Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas prioritetlərindən birini təşkil etməkdədir. Qloballaşan müasir dünyada Azərbaycan xalqının maraqlarının daha səmərəli müdafiəsi naminə ölkə iqtisadiyyatının inkişafı üçün müxtəlif layihələrə xarici sərmayələrin cəlb edilməsi də Azərbaycanın xarici siyasəti üçün müstəsna əhəmiyyət daşımaqdadır. Beləliklə, demokratik tərəqqi yolunu seçmiş Azərbaycan özünün qonşusu olan və olmayan digər dövlətlərlə müxtəlif sahələrdə həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli əsasda bərabər və qarşılıqlı faydalı münasibətlərin qurulub inkişaf etdirilməsi üzrə ümumi məqsədi mümkün qədər tam şəkildə həyata keçirmək əzmindədir.
Azərbaycan regional və qlobal səviyyədə fəaliyyəti, o cümlədən beynəlxalq arenada əməkdaşlığı genişləndirərək müstəqil dövlət kimi bir sıra beynəlxalq təşkilatlara, o cümlədən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı, Avropa Şurası, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Türk Dövlətləri Təşkilatı, Müstəqil Dövlətlər Birliyi və bir sıra nüfuzlu təşkilatlara üzv olmuşdur. Azərbaycan Respublikası həmçinin GUAM regional qrupunun təsisçilərindən biri, Qoşulmama Hərəkatının fəal üzvüdür. Beynəlxalq və regional təşkilatlarda iştirakı ilə Azərbaycan Respublikası öz milli maraqlarını müdafiə edib gerçəkləşdirir.
Azərbaycan Respublikasının ölçülüb-biçilmiş və milli mənafelərin qorunmasına xidmət edən xarici siyasət kursunun işlənib hazırlanması və gerçəkləşdirməsi bütövlükdə ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Məhz onun güclü dövlətçilik duyğusu, dərin məntiqi və məsələlərin mahiyyətini düzgün dərketmə qabiliyyəti beynəlxalq əlaqələrin qurulması işinə düzgün yanaşma yolunu müəyyən etməyə imkan yaradırdı. Bu gün də Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən Azərbaycanın xarici siyasəti əsası Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş, dünya ictimaiyyətinin bütün xoşməramlı üzvlərilə qarşılıqlı faydalı münasibətlərin hərtərəfli inkişafı kursuna öz möhkəm sadiqliyini nümayiş etdirməkdədir və Azərbaycan Respublikasının çiçəklənməsi, davamlı tərəqqi və əhalinin rifahının təmin edilməsinə yönəldilmişdir. Kompleks və çoxşaxəli xarakter daşıyan bu proses çərçivəsində aparılan diplomatik fəaliyyət bir neçə əsas istiqamətdən ibarətdir, birlikdə isə onlar müstəqil Azərbaycanın xarici siyasətini təşkil edir.
XARİCİ SİYASƏT
Xarici siyasət hər bir dövlətin, o cümlədən müstəqillik yolu ilə inamla irəliləyən Azərbaycan Respublikasının siyasi iradəsinin göstəricisi olmaqla yanaşı, onun beynəlxalq münasibətlər sistemində mövqelərinin müəyyən edilməsini və möhkəmlənməsini, iqtisadi, siyasi və humanitar sahələrdə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın qurulmasını və inkişafını, milli təhlükəsizlik sahəsində mənafelərinin ödənilməsini, regional və beynəlxalq problemlərin birgə səylərlə aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur.
Azərbaycan qədim və şərəfli dövlətçilik tarixinə, zəngin dövlətçilik irsinə, varislik ənənələrinə malikdir. Bu ənənələr Azərbaycanın ağır və faciəli məqamlarında dəfələrlə qırılsa da, fasilələr olsa da, xalqımız çətin sınaqlardan çıxaraq tarixi ədaləti bərpa etmiş, qədim dövlətçilik ənənələrinə sədaqətini göstərmiş, təkcə müdafiə qabiliyyəti ilə deyil, diplomatiya vasitəsilə də müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilmişdir.
Xarici siyasətin düzgün müəyyənləşdirilməsi və icrası dünyanın mürəkkəb, həssas bölgəsində – coğrafi baxımdan Qərb və Şərqin kəsişməsində, sivilizasiyaların qovuşma məkanında, strateji yanaşmalarda isə geosiyasi və geoiqtisadi maraqların kəsişmə nöqtəsində yerləşən Azərbaycan üçün həm ötən dövrlərdə, həm də indi müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, ölkəmiz öz milli maraqlarını, regionda aparıcı dövlət statusunu qorumaqla yanaşı, Qərb, islam ölkələri, türk dünyası və Müstəqil Dövlətlər Birliyinin siyasi iqtisadi-mədəni məkanları ilə qarşılıqlı faydalı münasibətlər qurur, beynəlxalq əməkdaşlığı və bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq əlaqələrini genişləndirir. Bu gün Azərbaycan Respublikasının siyasi və iqtisadi potensialı artmış, regionda söz sahibi olan dövlətə çevrilmiş, beynəlxalq “siyasət səhnəsi”ndə nüfuzu və mövqeyi daha da möhkəmlənmişdir. Həmin uğurlar vaxtilə ümummilli lider Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi və hazırda dövlət başçısı İlham Əliyevin uğurla davam etdirdiyi siyasi kursun məntiqi nəticələridir. Bu siyasətin təməli sülh, beynəlxalq hüquq normalarına, sərhədlərin bütövlüyünə və toxunulmazlığına, dövlətlərin ərazi bütövlüyünə hörmət və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq kimi əsas prinsiplərdən, vəzifələri isə Azərbaycanın müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün müdafiəsinə siyasi təminat verilməsindən və beynəlxalq təhlükəsizlik sistemi ilə əlaqələndirilməsindən, dünya birliyində mövqeyinin möhkəmləndirilməsindən, bərabərhüquqlu və ölkəmizin milli mənafelərinə cavab verən iqtisadi, siyasi, mədəni əlaqələrin qurulmasından, bir sözlə, Azərbaycan xalqının milli maraqlarına uyğun olan ardıcıl və açıq xarici siyasət yürüdülməsindən ibarətdir. Ümummilli lider Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycanın xarici siyasət kursunun əsas məqsədlərindən, milli maraqların formalaşması və təminatında əhəmiyyətindən və tarixi varislik ənənələrindən danışarkən bildirmişdir: “Biz bu siyasətin təməl prinsiplərini elə şəkildə yaratmışıq ki, yeritdiyimiz kurs dövlət müstəqilliyimizin əbədiləşdirilməsinə və ölkəmizin ərazi bütövlüyünün bərpasına xidmət etsin”. Bütövlükdə həmin prinsiplər müstəqil, dünyəvi və demokratik dövlət quruculuğu yolu ilə inamla irəliləməyə, Azərbaycanın regionda həlledici söz sahibi olmasına, bərabərhüquqlu və qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulmasına əlverişli zəmin yaratmışdır. Prezident İlham Əliyevin xarici siyasət konsepsiyasında Heydər Əliyev kursunun davamlı inkişafı və təkmilləşdirilməsi məsələləri ilə yanaşı, Ermənistan–Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli mühüm yer tutur. Bir tərəfdən, ölkəmizin siyasi, iqtisadi və müdafiə potensialının möhkəmləndirilməsi, ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar olunması, digər tərəfdən, xarici siyasət sahəsində əldə edilən mühüm nailiyyətlər, bir sıra dövlətlərlə möhkəm əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması sayəsində Azərbaycanın ədalətli mövqeyi dəstəklənmiş, bütün regional və beynəlxalq layihələrdən getdikcə daha çox tədric olunan Ermənistan isə təcavüzkar dövlət kimi tanınmış və bu gün də tanınmaqdadır.
Hazırda dövlətimiz dünyanın bir sıra mötəbər beynəlxalq təşkilatlarının tamhüquqlu üzvüdür. Azərbaycan Respublikası dünyanın 177 dövləti ilə diplomatik əlaqələr qurmuşdur. Azərbaycanda xarici dövlətlərin 80-dən çox səfirlik və konsulluğu fəaliyyət göstərir.
Azərbaycanın xarici siyasət strategiyası ilk növbədə xalqımızın üzləşdiyi problemlərin, xüsusilə, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü nəzərə alınmaqla tənzimlənməsinə, ölkəmizin dövlətlərarası, regional və beynəlxalq əlaqələrinin möhkəmlənməsinə, dünya birliyinə sıx inteqrasiyasına yönəldilmişdir. Azərbaycanın uğurlu xarici siyasət kursu xarici ölkələrlə siyasi, iqtisadi və mədəni əməkdaşlıq sahəsində onu etibarlı tərəfdaş kimi tanıtmışdır. Cənubi Qafqaz regionu üzərindən transsərhəd nəqliyyat və kommunikasiya dəhlizlərinin çəkilişi təşəbbüsləri, bir tərəfdən, Azərbaycanın tranzit imkanlarını, iqtisadi potensialını genişləndirmiş, digər tərəfdən, həmin layihələrə bir sıra strateji əhəmiyyətli dövlətləri cəlb etməklə ətrafına tərəfdaşlar toplamışdır.
Əlverişli coğrafi məkanda yerləşən Azərbaycan Qərb və Şərq, Şimal və Cənub ölkələrini birləşdirən ən qısa nəqliyyat və enerji dəhlizidir. Strateji əhəmiyyətli energetika və nəqliyyat-kommunikasiya layihələrinin reallaşdırılması nəticəsində Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin arxitekturasında mühüm yer tutur. Dinamik inkişafda olan Azərbaycan bu gün transsərhəd layihələrin əsas icraçısıdır. Xarici ölkələrin iqtisadiyyatına sərmayə qoyuluşu region ölkələrində daha qabarıq şəkildə özünü büruzə verir. Lakin qlobal geosiyasi və geoiqtisadi proseslərdə Azərbaycana diqqəti artıran amillərdən biri onun dünyanın aparıcı dövlətlərinin siyasi və iqtisadi mənafeləri üçün strateji ərazidə yerləşməsi, NATO və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT), əslində, Qərb və Rusiya arasında qarşıdurmanın mərkəzlərindən biri olmasıdır. Rəsmi Bakı fövqəlgüclərin hərbi-siyasi, iqtisadi ziddiyyətlərində Azərbaycanın tərəfsiz olduğunu və ərazisindən qonşu dövlətlərə qarşı istifadəyə yol verilməyəcəyini qətiyyətlə bildirsə də, bu mübarizənin müxtəlif təzahürləri, təzyiq və təhdid cəhdləri ilə hələ də üzləşməkdədir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə bəyan etmişdir ki, ölkəmiz xarici siyasət meydanında müstəqil siyasət yürüdür və heç bir dövlət öz iradəsini ona diktə edə bilməz. Azərbaycan daim öz milli maraqlarını, müstəqil və balanslaşdırılmış xarici siyasət prinsiplərini əsas tutaraq ölkəmizi region dövlətlərinin inkişafı, ortaq mənafelərin ödənilməsi üçün sülh və əməkdaşlıq məkanına çevirməyə nail olmuş, beynəlxalq münasibətlərdə hüquq bərabərliyinə söykənən əməkdaşlıq modellərinə üstünlük vermişdir. Azərbaycanın yürütdüyü çoxvektorlu və balanslaşdırılmış xarici siyasət strategiyası ilk növbədə region və Qərb ölkələri ilə sağlam münasibətlərin inkişafını, bütün dövlətlər və koalisiyalarla qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq qurulmasını nəzərdə tutur. Çoxvektorlu xarici siyasət kursunu reallaşdıran Azərbaycan Respublikası bununla özünü çoxsaylı təhdidlərdən xeyli dərəcədə qorumağa, ölkədə sabitliyi saxlamağa və dünyanın bir sıra dövlətləri ilə bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq münasibətləri qurmağa nail olmuşdur.
Azərbaycan Respublikası müstəqil dövlət kimi bir sıra beynəlxalq təşkilatlara (Birləşmiş Millətlər Təşkilatı – BMT (United Nations Organization – UNO), Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı – ATƏT (Organization for Security and Cooperation in Europe – OSCE), Qoşulmama Hərəkatı – QH (Non-Alignment Movement – NAM), Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası – TDƏŞ (Cooperation Council of Turkic Speaking States – CCTSS ), Avropa Şurası – AŞ (Council of Europe – CE), İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı – İƏT (Organisation of Islamic Cooperation – OIC), YUNESKO, İSESKO, Müstəqil Dövlətlər Birliyi – MDB (Commonwealth of Independent States – CIS)) və s. üzv olmaqla çoxtərəfli diplomatik əlaqələrini genişləndirməkdə, eyni zamanda NATO (North Atlantic Treaty Organization – Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı (ŞAMT)), Avropa İttifaqı – Aİ (European Union – EU), Beynəlxalq Antiterror Koalisiyası kimi qurumlarla da əməkdaşlığı inkişaf etdirməkdədir.
AZƏRBAYCAN – BMT
Azərbaycan Respublikası və BMT arasında əməkdaşlıq Sovet İttifaqının dağılması və Azərbaycanın öz müstəqilliyini bərpa etməsindən dərhal sonra bərqərar olmuşdur.
Azərbaycan Respublikası 1992-ci ilin 2 mart tarixində BMT-nin üzvlüyünə qəbul edilmiş və 1992-ci il mayın 6-da Azərbaycanın BMT nəzdində Daimi Nümayəndəliyi açılmışdır. BMT ilə əməkdaşlığın birinci günündən başlayaraq, Azərbaycan BMT platformasından beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə cəlb etməyə və BMT-nin potensial imkanlarından istifadə etməklə sülh sazişinin əldə olunmasına çalışmışdır.
1993-cü il ərzində BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının (TŞ) Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə dair 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələr qəbul etmişdir. Hər bir qətnamə Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ və digər ərazilərinin Ermənistanın silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı nəticəsində qəbul edilmişdir. Bu qətnamələr Azərbaycanın ərazi toxunulmazlığını yenidən təsdiq edərək, dərhal atəşkəs elan olunması, hərbi əməliyyatlara son qoyulması və işğalçı qüvvələrin Azərbaycan Respublikası ərazisindən çıxarılması tələbləri irəli sürmüşdür.
Prezident Heydər Əliyev 1994-cü ilin sentyabr ayında BMT Baş Assambleyasının 49-cu sessiyasında iştirak edərək, bu universal beynəlxalq təşkilatın tribunasından ölkəmizlə bağlı, xüsusilə Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü və Dağlıq Qarabağ problemi haqqında həqiqətləri dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmışdır. 1995-ci ilin oktyabrında BMT Baş Məclisinin bu ali qurumun 50 illik yubileyi ilə əlaqədar keçirilən təntənəli iclasında iştirak edən Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev bu təşkilatın yüksək kürsüsündən dünya dövlətlərinə müraciət edərək, mövcud qlobal problemlərə dair Azərbaycan Respublikasının prinsipial mövqeyini açıqlamış, xüsusilə Ermənistanın təcavüzünün aradan qaldırılması ilə bağlı beynəlxalq səylərin artırılmasına çağırmışdır. 2000-ci ilin sentyabr ayında BMT-də Minilliyin Sammitində çıxış edən Prezident Heydər Əliyev Ermənistan – Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin aradan qaldırılmasına dair Azərbaycanın mövqeyini bir daha bəyan etmişdir.
BMT Baş Məclisinin 2004-cü ilin sentyabrında keçirilən 59-cu sessiyasında çıxış edən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Ermənistan–Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi 4 qətnamənin hələ də yerinə yetirilmədiyini bəyan etmiş və onların həyata keçirilməsinin işlək mexanizminin yaradılmasını mühüm məsələ kimi irəli sürmüşdür. Bununla yanaşı, həmin il oktyabrın 29-da BMT Baş Məclisinin sessiyasında Azərbaycan nümayəndə heyətinin təşəbbüsü ilə “Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyət” adlı məsələ iclasın gündəliyinə salınmışdır. Daha sonra BMT Baş Məclisinin 2006-cı il sentyabrın 7-də keçirilən 60-cı və 2008-ci il martın 14-də keçirilən 62-ci sessiyasında “Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində vəziyyət” adlı qətnamələr qəbul edilmişdir. Həmin sənədlərdə Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində ermənilərin məskunlaşdırılması, bu ərazilərdə yanğınlar törədilməsi pislənilmiş, Təhlükəsizlik Şurasının məlum 4 qətnaməsinə istinad edilməklə erməni silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərindən dərhal, tamamilə və qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb olunmuşdur.
Təəssüf ki, BMT-nin məlum qətnamələr 27 il ərzində kağız üzərində qalmışdı. Beynəlxalq hüquqa məhəl qoyulmadığı üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin güc yolu ilə icrası qaçılmaz idi. Özünümüdafiə hüququnu ehtiva edən BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsindən istifadə edən Azərbaycan özü ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. 2020-ci ilin sentyabrında başlanan və 44 gün davam edən II Qarabağ müharibəsinin nəticəsi olaraq təcavüzkar dövlət sülhə məcbur edilmişdir.
Azərbaycan 2012-2013-cü illər üzrə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçilmişdir. Azərbaycan Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionunda BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvü seçilən ilk ölkə olmuşdur. BMT Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzv qəbul olunması və artıq dövlət başçısı İlham Əliyevin sədrliyi ilə 2012-ci ilin may ayında Təhlükəsizlik Şurasının iclasının keçirilməsi Azərbaycanın diplomatiya tarixində əldə edilmiş böyük nailiyyətlərindən biri olmaqla, ölkəmizin regional siyasətlə yanaşı, dünya siyasətinin də əsas aktorlarından birinə çevrilməsi deməkdir.
Azərbaycan BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzv seçildikdən qısa müddət sonra Prezident İlham Əliyev bəyan etdi ki, BMT Nizamnaməsində qeyd olunmuş ədalət və beynəlxalq sülhün aliliyi prinsipinin irəli sürülməsi və inkişaf etdirilməsi Azərbaycanın bu qurumda əsas və birinci dərəcəli hədəfi olacaqdır. Bu xətti əsas tutaraq, üzvlük müddəti ərzində Təhlükəsizlik Şurasının başlıca vəzifəsi olan beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyin qorunması istiqamətində Azərbaycan gücünü əsirgəməmişdir. 2012-ci ilin may və 2013-cü ilin oktyabr aylarında Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasına sədrlik etmişdir. Bu iki ay müddətində Təhlükəsizlik Şurası 30 ictimai və fərdi iclas, 29 qapalı müşavirə keçirmiş, 7 qətnamə və sədrin 3 bəyanatını qəbul etmiş, mətbuat üçün 13 bəyanat vermişdir.
Belə ki, Təhlükəsizlik Şurasında qeyri-daimi üzv kimi fəaliyyəti zamanı Azərbaycan Respublikası 28 oktyabr 2013-cü il tarixində BMT və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi mövzusunda yüksəksəviyyəli görüşün təşkilini həyata keçirmişdir. Bu istiqamətdə Azərbaycanın daha bir təklifi BMT ilə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası (Türk Dövlətləri Təşkilatı) arasında əlaqələrin inkişafı ilə bağlı olmuşdur.
2017-ci ilin sentyabrında Nyu-Yorkda BMT-nin Baş Assambleyasının 72-ci sessiyası keçirilmişdi. Sessiyada çıxış edən Prezident İlham Əliyev Ermənistanın işğalçılıq siyasəti və onun nəticələri barədə iclas iştirakçılarına ətraflı məlumat verib. Prezident İlham Əliyev münaqişənin həlli istiqamətində beynəlxalq müstəvidə qəbul olunan qərar və qətnamələri də xatırladıb və BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsini xüsusi vurğulayıb. Prezident bildirib ki, münaqişənin həllinin yubanmasının əsas səbəblərindən bir də məhz təcavüzkara qarşı beynəlxalq təzyiqlərin olmamasıdır. Azərbaycanın 25 ildə əldə etdiyi uğurlardan da danışan dövlət başçısı həyata keçirilən beynəlxalq iqtisadi layilərdən də bəhs edib.
BMT ilə geniş əlaqələr quran Azərbaycan əməkdaşlığın müxtəlif vasitələrindən istifadə edir. Əməkdaşlığın səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan Respublikası BMT-nin bir çox xüsusi qurum və orqanları ilə fəal və effektiv əməkdaşlıq edir. Onların sırasında BMT-nin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO), BMT-nin İnkişaf Proqramı (BMT İP), BMT-nin Uşaq Fondu (UNICEF), Sənaye İnkişaf Təşkilatı (UNIDO), Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), Ümumdünya Ərzaq Proqramı (ÜƏP), BMTnin Əhali Fondu (UNFPA), BMT-nin Qadınlar Fondu (UNIFEM), Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik, Nüvə Sınaqlarının Hərtərəfli Qadağan olunması haqqında Müqavilə Təşkilatı və s. qeyd etmək olar.
Hal- hazırda Azərbaycan Respublikası BMT-nin təhsil, elm və mədəniyyət təşkilatı olan UNESCO ilə geniş əməkdaşlıq edir. Bu məqsədlə 1994-cü ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamına əsasən Azərbaycanın UNESCO nəzdində Milli Komissiyası təsis edilmişdir. Azərbaycan – UNESCO əlaqələri ölkənin təhsil, elm və mədəniyyət sahələrində inkişafına yardım məqsədilə uğurla həyata keçirilir. Azərbaycan– UNESCO münasibətlərinin inkişafında, bu münasibətlərin canlanması və gücləndirilməsində Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyeva əvəzolunmaz rola malikdir. 2004-cü ilin avqustunda Mehriban Əliyeva ənənəvi musiqinin, ədəbiyyat və poeziyanın inkişafına verdiyi töhfələrə, musiqi təhsili və dünya mədəniyyətlərinin mübadiləsi sahəsindəki xidmətlərinə və UNESCO – nun ideyalarına göstərdiyi sadiqliyə görə bu təşkilatın şifahi ənənələr və musiqi ənənələri sahəsində xoşməramlı səfiri adına layiq görülmüşdür.
Mehriban Əliyeva mədəni-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanmasına verdiyi töhfələrə görə 2006-cı ilin martında BMT-nin Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatının (WIPO) qızıl medalına layiq görülüb.
Azərbaycanın BMT-nin Uşaq Fondu (UNICEF) ilə əməkdaşlıq sazişini Prezident Heydər Əliyev 1994-cü ildə BMT Baş Assambleyasının sessiyasında iştirakı zamanı imzalamışdır. Azərbaycanla UNICEF arasında əməkdaşlıq qaçqın və məcburi köçkün uşaq və yeniyetmələr arasında vəziyyətin yaxşılaşdırılması məqsədilə bərqərar olmuşdur. BMT ən kəskin təsirə məruz qalmış qaçqın və məcburi köçkünlərin qidalanma vəziyyətini nəzarətdə saxlamaq üçün 1993-cü ildə özünün fövqəladə ərzaq proqramının – Ümumdünya Ərzaq Proqramının (ÜƏP) icrasına başlamışdır. Bu proqram çərçivəsində münaqişənin ilk illərində qaçqın və məcburi köçkünləri təxminən 160.000 ton qarışıq ərzaq malları ilə təmin etmişdir.
Azərbaycan BMT-nin xüsusi qurumları qismində BMT-nin İnkişaf Proqramı və Sənaye İnkişafı Təşkilatı ilə xüsusi əlaqələrə malikdir. Müxtəlif layihə və proqramlar yaşayış standartlarının yüksəldilməsinə, iqtisadiyyatın struktur tənzimlənməsinin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Xüsusilə də BMT-nin İnkişaf Proqramı Azərbaycan Respublikasının Minatəmizləmə Agentliyinin (ANAMA) imkanlarının inkişaf etdirilməsi və onların maliyyələşdirilməsi yolu ilə münaqişədən sonrakı bərpa prosesinə yardım göstərmişdir.
Azərbaycan Respublikası həmçinin BMT-nin 2000-ci ilin sentyabrında elan olunmuş Minilliyin İnkişaf Məqsədləri (MİM) layihəsinin fəal iştirakçısıdır. Belə ki, 2000-ci ilin əvvəllərində Azərbaycanda BMT yeni mərhələyə qədəm qoymuş ölkənin inkişaf planı hesab edilən və əhalinin ən zəif təbəqələrinin (məcburi köçkünlər, yaşlılar, xüsusilə də kənd yerlərində qadınların başçılıq etdiyi ev təsərrüfatları, risk altında olan uşaqlar, gənclər və b.) yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməsini məqsəd kimi qarşıya qoyan 2003-2005-ci illər üçün yoxsulluğun azaldılması üzrə ilk milli strategiyanın işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi ilə hökumətin MİM-lərə nail olmaq səylərinə dəstək göstərmək üçün beynəlxalq icma ilə tərəfdaşlıq etmişdir.
Azərbaycan yoxsulluqla mübarizədə əldə olunan nailiyyətlərə və əhalinin sosial rifahının yaxşılaşdırılması sahəsində həyata keçirilən uğurlu siyasətə görə BMT tərəfindən mükafatlara layiq görülmüşdür. 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev əhalinin sosial rifahının yaxşılaşdırılması istiqamətində ölkə rəhbərliyinin siyasi iradəsi, bununla əlaqədar həyata keçirilən dövlət proqramları, savadsızlığın və yoxsulluğun minimuma endirilməsi və Minilliyin İnkişaf Məqsədlərinin uğurla həyata keçirilməsi istiqamətində görülən tədbirlərə görə “Cənub Cənub” mükafatı ilə təltif olunmuşdur.
2015-ci il noyabrın 12-də Mehriban Əliyevaya Azərbaycanda qadınların və uşaqların hüquqlarının qorunması, həmçinin gender bərabərliyi sahəsində göstərdiyi xidmətlərə görə BMT-nin Əhali Fondunun xatirə diplomu və hədiyyəsi təqdim edilib.
Həmin ildə dövlətimiz qeyd olunan sahədə nailiyyətlərinə görə BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) xüsusi diplomuna layiq görülmüşdür. Qeyd edək ki, bu qurum dünyada aclıqla mübarizə, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması, kənd təsərrüfatı, meşə və balıqçılıq təsərrüfatının səmərəliliyinin artırılması, sağlam ərzaq sistemlərini yaratmaq kimi vəzifələri qarşısına məqsəd qoymuşdur. Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva fəaliyyətində bu məqsədlərə nail olmağa töhfə verdiyinə, humanitar və ekologiya sahəsindəki uğurlu fəaliyyətinə görə 2015-ci ildə “FAO-nun xoşməramlı səfiri” adına layiq görülmüşdür.
2017-ci ilin mayında Bakıda IV Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu çərçivəsində “Ərzaq təhlükəsizliyi və dayanıqlı cəmiyyət naminə mədəniyyətlərarası dialoq: Davamlı inkişaf və sülhün təmin olunması üçün əsas elementlər” mövzusunda ikinci plenar sessiya keçirilib.
BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının xoşməramlı səfiri Leyla Əliyeva sessiyada çıxış etmişdir.
BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının baş katibi ofisinin attaşesi Rəşad əl-Xafaci sessiyanın müasir dünya üçün çox əhəmiyyətli bir mövzuya həsr olunduğunu vurğulayaraq, IV Qlobal Forumun yüksək səviyyədə təşkilinə görə Azərbaycan rəhbərliyinə təşəkkürünü bildirmişdir.
Azərbaycan neft və təbii qaz ehtiyatları ilə zəngin olan, ekoloji cəhətdən gərgin regionda yerləşən bir ölkə kimi ekoloji problemlərin yaratdığı təhlükələrin aradan qaldırılması məqsədilə BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı (UNEP) ilə uğurlu əməkdaşlıq edir. Ətraf mühitin qorunması, yaşadığımız dünyanın gələcək nəsillər üçün təhlükəsiz məkana çevrilməsi baxımından hər birimizin üzərinə ciddi məsuliyyət düşdüyünü nəzərə alaraq, IDEA (Ətraf Mühitin Mühafizəsi naminə Beynəlxalq Dialoq) İctimai Birliyinin sədri, Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə ölkəmizdə UNEP ilə əməkdaşlıq çərçivəsində“Yaşıl həftə” konfransları reallaşdırılaraq dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan gənc ekoloqların şəbəkələşməsi təmin edilmişdir. Ətraf mühit məsələləri və fəaliyyətlər barədə ictimai maarifləndirmə, gənclərlə əməkdaşlıq, ətraf mühit problemləri sahəsində təhsil və onlar üçün düzgün həllər tapmaq məqsədilə qeyd olunan əməkdaşlıq çərçivəsində fəaliyyət uğurlu şəkildə bu gün də davam etdirilməkdədir.
Azərbaycan 2014-cü ildə Gənclər siyasəti üzrə I Qlobal Foruma və 2016-cı ildə BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumuna ev sahibliyi etmişdir.
2020-ci il sentyabrın 21-də BMT Baş Assambleyasının 75-ci Sessiyası çərçivəsində BMT-nin 75 illiyinə həsr edilmiş Yüksək Səviyyəli İclas keçirilib. Prezident İlham Əliyevə həm Azərbaycanın dövlət başçısı, həm də Qoşulmama Hərəkatının sədri kimi iclasda videoformatda çıxış edib.
Dövlət başçısı həmin zaman çıxışında BMT-ni və beynəlxalq ictimaiyyəti xəbərdar edərək bildirmişdi ki, Təcavüzkar ritorika və təxribatlar Ermənistanı Azərbaycana qarşı yeni təcavüzə hazırlaşdığını nümayiş etdirir. Təxribatların baş verməsinə və gərginliyin artırılmasına görə məsuliyyət Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyinin üzərinə düşür.
2020-ci ilin dekabrın 3-də Nyu-Yorkda BMT Baş Assambleyasının koronavirus xəstəliyi – COVID-19 ilə mübarizəyə həsr edilən xüsusi sessiyası keçirilib. BMT Baş Assambleyasının COVID-19 pandemiyasına qarşı Xüsusi Sessiyasının keçirilməsi Azərbaycan tərəfindən Qoşulmama Hərəkatı adından irəli sürülmüşdür. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Qoşulmama Hərəkatının Sədri İlham Əliyev sessiyada videoformatda çıxış edib.
2021-ci il sentyabrın 24-də BMT Baş Assambleyasının 76-cı sessiyasında çıxış edən Prezident İlham Əliyev “peyvənd millətçiliyi”ni, varlı və kasıb ölkələr arasında peyvəndlərə əlçatanlıqla bağlı qeyri-bərabərliyi bir daha tənqid etmiş və bütün ölkələr üçün peyvəndlərdən istifadə məqsədilə bərabər imkanların təmin olunması ilə bağlı Azərbaycan tərəfindən Qoşulmama Hərəkatı adından BMT Baş Assambleyasında qətnamənin irəli sürüləcəyini elan etmişdir.
Dövlət başçısı çıxışı zamanı Azərbaycan BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsində təsbit edilmiş özünümüdafiə hüququndan istifadə edərək 2020-ci il 27 sentyabr tarixindən öz ərazisində Ermənistana qarşı əks-hücum əməliyyatına başladığını vurğulamışdır. 44 gün davam edən müharibə ərzində Azərbaycan işğal olunmuş ərazilərinin azad etmişdir. Beləliklə, Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin icrasını özü təmin edib.
2021-ci il dekabrın 16-da Azərbaycan tərəfindən Qoşulmama Hərəkatı adından irəli sürülmüş COVID-19 əleyhinə peyvəndlərə bütün ölkələrin bərabər, münasib, vaxtında və universal əlçatanlığının təmin edilməsi ilə bağlı qətnamə BMT Baş Assambleyasında 179 ölkənin dəstəyi ilə qəbul olunub.
Bu qətnamənin qəbul edilməsi ilə beynəlxalq ictimaiyyət Prezident İlham Əliyevin COVID-19 pandemiyasına, “peyvənd millətçiliyi”nə qarşı təşəbbüslərini bir daha dəstəklədiyini nümayiş etdirdi.
BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin həyata keçirilməsi Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 2021-ci il üzrə Dayanıqlı İnkişaf Hesabatında Azərbaycan regionda ən yaxşı nəticə göstərərək 165 ölkə arasında 55-ci yeri tutmuşdur. Hesabatda Azərbaycanın yoxsulluğun azaldılması, səhiyyə, qidalanma, qadınların əmək bazarında iştirakı, təmiz su və sanitariya, enerjiyə əlçatanlıq, internet istifadəsi, nəsli kəsilmək təhlükəsi olan canlıların mühafizəsi, əhalinin rifahının yaxşılaşdırılması, şəhər və yaşayış məntəqələrinin dayanıqlı inkişafı sahələrində əldə etdiyi tərəqqi vurğulanır.
Hal-hazırda Azərbaycan öz xarici siyasətində beynəlxalq hüququn ali prinsiplərini əsas götürərək, müxtəlif mədəniyyətlərin dinc şəkildə birlikdə yaşaması, dini tolerantlıq, fundamental insan hüquqlarının müdafiəsi, təhsil və yaradıcılıq hüquqlarının qorunması, iqtisadi və sosial sahələrdə davamlı inkişafın təmin edilməsini uğurla həyata keçirməkdədir. Bu isə imkan verir ki, gələcəkdə də Azərbaycan BMT-nin ixtisaslaşdırılmış təsisatları ilə əməkdaşlığı onların əhatə etdiyi bütün prioritet sahələr üzrə yüksələn xətt üzrə inkişaf etdirsin və dövlətimiz tərəfindən yeni nailiyyətlər və uğurlar qazanılsın.
Bu gün BMT ailəsinin tamhüquqlu üzvü olan Azərbaycan, yer üzündə sülhün və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsi naminə yeritdiyi siyasət sayəsində dünya dövlətləri arasında layiqli yer tutmuşdur.
AZƏRBAYCAN – ATƏT
Azərbaycan ATƏM-in (1 yanvar 1995-ci ildən ATƏT) üzvülüyünə 1992-ci ilin 30 yanvarında qəbul olunmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, ATƏM Azərbaycanın daxil olduğu ilk Avropa təşkilatı olmuşdur.
1992-ci ilin fevral ayından başlayaraq Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ATƏM-in prinsiplərinə uyğun olaraq üzv olan dövlətlərin daha çox diqqət obyektinə çevrildi. Bu məqsədlə fevralın ortalarında ATƏM-in ilk xüsusi missiyası Azərbaycanda oldu. Fevralın 27-28-də ATƏM-in Yüksək Vəzifəli Şəxslər Komitəsinin (YVŞK) iclasında ilk dəfə olaraq Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsilə bağlı müzakirələr aparıldı. Dağlıq Qarabağın Azərbaycan Respublikasına mənsub olunmasını təsdiq edən sənəddə, sərhədlərin dəyişdirilməməsi şərti ilə, münaqişənin sülh yolu ilə həllinə çağırış öz əksini tapdı.
1992-ci ilin mart ayının 24-də ATƏM-in Xarici İşlər Nazirləri Şurasının (XİNŞ) birinci əlavə görüşündə Dağlıq Qarabağda vəziyyət müzakirə olundu. Görüşdə ATƏM-in Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə həll edilməsinə dair Minsk konfransının çağırılması haqqında qərar qəbul edildi.
20 dekabr 1993-cu ildə Azərbaycan ATƏM-in Paris Xartiyasına qoşulmuşdur.
5-6 dekabr 1994-cü ildə ATƏM-in Budapeşt Zirvə Toplantısı keçirilmişdir. Budapeşt sammitinin nəticəsinə əsasən ATƏM 1 yanvar 1995-ci ildən yeni Avropanın sivilizasiyalı birgəyaşayış qaydalarını müəyyən edən, sülhün, demokratiyanın və insan hüquqlarının qorunmasını təmin edən, üzv ölkələrinin təhlükəsizliyini və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq prinsiplərini həyata keçirən, özünüidarə mexanizmiləri olan ümumavropa təşkilatına – ATƏT-ə çevirilmişdir.
Budapeşt Sammitində ilk dəfə olaraq ATƏT çərçivəsində Avropa təhlükəsizlik tədbirlərində iştirak edə biləcək sülhməramlı qüvvələrinin yaradılması və münaqişəli ərazilərə göndərilməsi qərara alınmışdır. İştirakçı dövlətlər ATƏT rəhbərliyi altında olan ilk sülhməramlı çoxmillətli hərbi hissənin Dağlıq Qarabağ bölgəsinə göndərilməsi haqqında razılıq eldə etmişlər. Bundan başqa Budapeştdə Minsk prosesi çərçivəsində həmsədrlik institutu təsis olunmuşdur. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə dair Budapeşt sammitinin işinin konkret yekunu olaraq “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqədar ATƏT-in fəaliyyətinin intensivləşdirilməsi” adlı qətnamənin qəbulu təşkil etmişdir.
Budapeşt Sammitinin nəticələrinə əsasən 20 dekabr 1994-cü ildə Vyanada Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi üzrə ATƏT-in üzv ölkələrinin təyin etdiyi hərbi nümayəndələrdən ibarət olan Yüksək Səviyyəli Planlaşdırma Qrupu təsis olunmuşdur.
Minsk prosesinin həmsədrlik institutu təsis olunarkən, ona əvvəl Finlyandiya ilə Rusiya, sonra isə 1995-97-ci illər ərzində İsveç ilə Rusiya başçılıq etmişlər.
28 avqust 1995-ci ildə ATƏT-in Fəaliyyətdə olan Sədrinin ATƏT-in Minsk Konfransının müzakirəsində olan münaqişə üzrə Şəxsi Nümayəndəsi vəzifəsi təsis olunmuşdur. 1 yanvar 1997-ci ildən bu vəzifəni Səfir Anjey Kasprşık (Polşa) icra edir.
1996-cı il 2-3 dekabr tarixlərində keçirilən ATƏT-in Lissabon sammitində 54 iştirakçı dövlət tərəfindən Avropada XXI əsrdə ümumi və hərtərəfli təhlükəsizlik modeli adlı Bəyannamə qəbul edilmişdir. Bəyannamədə üzv ölkələrinin təhlükəsizliyinə yönələn təhdidlər qeyd edilmiş və bu təhdidləri aradan qaldırmaq üçün birgə əməkdaşlığın vacibliyi xüsusi vurğulanmışdır.
Lissabon Zirvə görüşündə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllinə dair ATƏT-in iştirakçı dövlətləri tərəfindən (Ermənistandan başqa) aşağıdakı prinsiplərə razılıq verilmişdir:
1. Ermənistan Respublikasının və Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü;
2. Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində ən yüksək özünüidarəetmə statusun verilməsi;
3. Dağlıq Qarabağın bütün əhalisinin təhlükəsizliyinin təminatı.
1 yanvar 1997-ci ildən ATƏT-in Mnsk Prosesinə Həmsədrlər qismində ABŞ, Rusiya və Fransa başçılıq edirlər.
Hazırda Minsk Qrupu aşağıdakı tərkibə malikdir:
ABŞ, Almaniya, Azərbaycan, Belarus, Ermənistan, İsveç, İtaliya, Niderland Krallığı, Portuqaliya, Rusiya, Türkiyə, Finlyandiya, Fransa.
1999-cu ildə İstanbulda keçirlən ATƏT-in üzv ölkələrinin dövlət və hökumət başçılarının növbəti Zirvə görüşündə iştirak edən Azərbaycan İstanbul Bəyannaməsinə və Avropa Təhlükəsizliyi Xartiyasına qoşulmuşdur. İstanbul Zirvə toplantısında da Azərbaycan öz ədalətli mövqeyini dünyaya bəyan etmək üçün mühüm addımlar atdı. İstanbul sammitində prezident Heydər Əliyevin apardığı səmərəli danışıqlar Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyini bir daha nümayiş etdirdi. Rəsmi Yerevan faktiki olaraq sülh sazişinin imzalanması prosesini hər vəchlə ləngitməyə çalışırdı. Halbuki sammitdən əvvəl bir çox beynəlxalq müşahidəçilər, o cümlədən zirvə görüşünün iştirakçıları sülh sazişinin imzalanacağına böyük ümid bəsləyirdilər, İstanbul sammitində qəbul olunmuş deklarasiyanın 20 və 21-ci maddələri tamamilə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə həsr olunmuşdu və burada sülh prosesinin davam etdirilməsinin zəruriliyi qəti şəkildə bildirilirdi.
ATƏT Avropada sülhün qorunub saxlanılmasına və dövlətlərarası əməkdaşlığın genişləndirilməsinə xidmət edən bir təşkilat kimi bu günə qədər Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində vasitəçilik missiyasını yerinə yetirsə də, heç bir konkret addım atmağa nail olmayıb. Təşkilatın münaqişənin həllini sürətləndirmək üçün konkret mexanizmlərinin olmaması burada müəyyən rol oynasa da, etiraf etmək lazımdır ki, ATƏT-in işğalçı dövlətə qarşı müəyyən təzyiqlər göstərmək və dünya birliyini bu prosesə cəlb etmək imkanları var.
AZƏRBAYCAN — AVROPA İTTİFAQI
Azərbaycan Respublikası 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Avropa İttifaqı ilə əlaqələri indiyədək iqtisadi və siyasi islahatlara dəstək, Şərq-Qərb nəqliyyat-kommunikasiya dəhlizinin yaradılması, infrastrukturun inkişafı və s. kimi müxtəlif çərçivələrdə inkişaf etdirmişdir.
1996-cı ildə imzalanmış Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişi (1999-cu ildə qüvvəyə minmişdir) siyasi dialoq, ticarət, sərmayə, qanunvericilik, elm və mədiyyət sahəsində əməkdaşlığı əhatə etmişdir. 1998-ci il tarixində Aİ Azərbaycana xüsusi elçisini təyin etmişdir. 2000-ci ildə Azərbaycanın Aİ yanında Nümayəndəliyi təsis edilmişdir. 2003-cü ilin iyul ayında Aİ Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsini təyin etmişdir.
2004-cü ildə Azərbaycan Avropa Qonşuluq Siyasətinə, 2009-cu ildə isə onun Şərq istiqaməti üzrə çoxtərəfli əməkdaşlıq formatı olan Şərq Tərəfdaşlığı proqramına daxil edilmişdir.
Aİ-nin Cənubi Qafqaz dövlətləri ilə qarşılıqlı əlaqələrinin həyata keçirilməsi üçün əsas vasitələrindən biri də “Avropa Qonşuluq Siyasəti” idi. 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikası Avropa Qonşuluq Siyasəti proqramına daxil edilmişdir. Azərbaycan Avropa Qonşuluq Siyasəti proqramı çərçivəsində özünün bir çox iqtisadi, siyasi, hüquqi və inzibati islahatlarını həyata keçirmək imkanı qazanmış və bu məqsədlə Aİ-nin maliyyə-texniki dəstəyini almışdır. Azərbaycan da 2009-cu ildə Praqada keçirilən zirvə görüşündə “Şərq tərəfdaşlığı” (ŞT) proqramına qoşulmuşdur. Lakin istər AQS, istərsə də ŞT Azərbaycan üçün Aİ-yə üzvlük və ya hər hansı bir formada təhlükəsizlik zəmanəti vəd etmədiyindən Azərbaycan Assosiasiya Sazişini imzalamamış və Strateji Tərəfdaşlıq Sazişi kimi yeni bir hərtərəfli saziş üçün Aİ ilə danışıqlara başlamışdır.
Azərbaycan həm Aİ tərəfindən, həm də Aİ-nin digər təşkilatlarla birgə əməkdaşlığı çərçivəsində müxtəlif sektorlar (enerji, nəqliyyat, təhsil, mədəniyyət, kənd təsərrüfatı, regional inkişaf, iqtisadi, siyasi və institusional islahatlar və s.) üzrə çoxsaylı layihələr həyata keçirilmişdir və hazırda da keçirilməkdədir.
Avropa İttifaqı ilə əlaqələr indiyədək iqtisadi və siyasi islahatlara dəstək, Şərq – Qərb nəqliyyat – kommunikasiya dəhlizinin yaradılması, infrastrukturun inkişafı və s. çərçivələrdə inkişaf etdirmişdir. Müstəqilliyin ilk illərində Aİ ilə münasibətlər “MDB ölkələrinə texniki yardım” (TACIS), “Avropa – Qafqaz – Asiya Nəqliyyat Dəhlizi” (TRACECA), “Avropaya neft və qazın nəql edilməsi üzrə dövlətlərarası proqram” (INOGATE), “Humanitar yardım” (ECHO) və digər proqramlar çərçivəsində inkişaf etdirilmişdir.
Aİ üçün Azərbaycan regionda, eləcə də “Avropa Qonşuluq Siyasəti” və “Şərq tərəfdaşlığı” proqramları çərçivəsində strateji cəhətdən mühüm əhəmiyyətə malikdir. Birincisi, Azərbaycan Aİ və üzv ölkələrin enerji şirkətləri ilə genişmiqyaslı enerji və nəqliyyat layihələri həyata keçirir. İkincisi, Azərbaycan tranzit mövqeyinə görə Aİ-nin Şərq – Qərb nəqliyyat dəhlizi konsepsiyasının əsas ölkələrindən biridir. Üçüncüsü, Azərbaycan islam ölkəsi olmasına baxmayaraq, dünyəviliyini qoruyub saxlayır və əhalisi tolerantdır.
Azərbaycanın regiondakı tranzit mövqeyi, Avropa və Asiyanın quru və hava nəqliyyatı yollarının kəsişməsində yerləşməsi, eləcə də Avrasiyanın nəqliyyat qovşağı rolunu oynaması ölkəni Aİ üçün cəlbedici edən faktorlardır.
2017-ci ilin noyabrında Brüsseldə 5-ci Şərq Tərəfdaşlığı sammiti keçirildi. Sammitin qəbul edilmiş Birgə Bəyannaməsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi bir daha dəstəklənib.
Ermənistan nümayəndə heyətinin çoxsaylı cəhdlərinə baxmayaraq, Birgə Bəyannamədə Şərq Tərəfdaşlığının bütün dövlətlərinin ərazi bütövlüyü, müstəqilliyi və suverenliyi birmənalı olaraq bir daha dəstəklənib. Xüsusi vurğulanmalıdır ki, Birgə Bəyannamədə Avropa İttifaqının Xarici Siyasət və Təhlükəsizlik Qlobal Strategiyasına istinad edilib. Xatırladaq ki, bu Qlobal Strategiyada Avropa İttifaqının üzv və qonşu dövlətlərinin ərazi bütövlüyü beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlər çərçivəsində qeyd edilib.
Birgə Bəyannamənin digər bəndində Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinin ərazilərində baş verən bütün münaqişələrin beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri əsasında həll olunması vurğulanıb.
Ermənistan tərəfinin bu bəndə onun işğalçı maraqlarına cavab verən maddələrin əlavə edilməsi cəhdləri puça çıxıb. Birgə Bəyannamədə Azərbaycan Respublikasının fəal iştirakı ilə həyata keçirilən nəqliyyat və enerji layihələrinə xüsusi dəstək qeyd edilib, təşəbbüskarı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev olan “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinin Avropa İttifaqı üçün strateji əhəmiyyət kəsb etdiyi vurğulanıb.
Sənəddə Azərbaycan Respublikasının iştirakı ilə Avropa İttifaqının Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri ilə həyata keçirilən ikitərəfli və çoxtərəfli layihələrə xüsusi diqqət yetirilib. Gələcək illər üçün Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri ilə həyata keçiriləcək birgə əməkdaşlıq istiqamətləri sırasında Azərbaycan Respublikasının Avropa İttifaqı ilə vizasız gediş-gəliş sənədlərinin işlənməsi xüsusi yer alıb.
Həmçinin sənəddə Azərbaycanın iştirak etdiyi digər beynəlxalq əməkdaşlıq sahələri də qeyd edilib.
Azərbaycan Avropa və Asiyanı birləşdirən əlverişli geosiyasi və geoiqtisadi mövqeyə, Xəzər dənizi vasitəsilə Rusiyaya, Orta Asiyaya, Qazaxıstana və İrana, avtomobil-dəmir yolu vasitəsilə Gürcüstana, Qara dəniz bölgəsinə, İrana, Türkiyəyə (Naxçıvan vasitəsilə), Rusiyaya, Ermənistana çıxışı olan nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinə malikdir. Aİ-nin Azərbaycandakı maraqlarının başlıca iqtisadi faktorları onun transregional kommunikasiya imkanları ilə əlaqədardır. Qərb üçün Xəzər dənizi və Mərkəzi Asiyanın zəngin enerji resurslarına uzunmüddətli maneəsiz daxil olmaq Azərbaycansız mümkün deyil. Cənubi Qafqazda bir sıra xarici qüvvələrin və ölkələrin maraqlarının toqquşmasına və bu regionda münaqişələrin mövcud olmasına baxmayaraq, Azərbaycan müstəqil xarici siyasət kursunu saxlamağa müvəffəq olmuşdur. Bu isə Azərbaycana Aİ ölkələri ilə münasibətləri ölkənin milli maraqları əsasında qurmağa imkan yaradır.
2018- ci ilin iyulunda Brüsseldə Avropa İttifaqının mənzil-qərargahında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Donald Tuskun iştirakı ilə Azərbaycan respublikası ilə Avropa İttifaqı arasında “Tərəfdaşlıq prioritetləri” sənədinin paraflanması mərasimi oldu.
Sənədi Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov və Avropa Komissiyasının vitse-prezidenti, xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Federika Moqerini parafladılar.
Sənədin birinci bəndində qeyd edildiyi kimi, əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi məqsədilə qarşılıqlı maraq və birgə dəyərlərə əsaslanaraq Azərbaycan və Avropa İttifaqı tərəfindən birgə tərəfdaşlıq prioritetləri razılaşdırılıb. Eyni zamanda, birinci bənddə hər iki tərəfin ölkələrin ərazi bütövlüyü, müstəqilliyi və suverenliyi ilə yanaşı, dövlətlərin beynəlxalq sərhədlərin toxunulmazlığının dəstəklənməsinə sadiqliyi ifadə olunur.
Tərəfdaşlıq və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan sənəd, həmçinin Azərbaycanın öz iqtisadiyyatının şaxələndirilməsinə yönəlmiş siyasətini, ölkəmizdə iqtisadi islahatlar gündəliyinin dəstəklənməsi istiqamətində görülən işlərə Avropa İttifaqının mümkün töhfəsini qeyd edir.
Sənəddə Azərbaycanın əlverişli geostrateji mövqeyə malik olması, ölkəmizin Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat və enerji layihələrinin həyata keçirilməsinə verdiyi töhfə də Avropa İttifaqı tərəfindən vurğulanır.
Eyni zamanda, “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinin tezliklə tam yekunlaşmasının və bunun nəticəsində Avropa bazarlarına təbii qazın çatdırılmasının əsas prioritetlər sırasında olduğu bildirilir.
Sənəddə Azərbaycanın mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafına verdiyi töhfənin əhəmiyyəti vurğulanır və bu sahədə Avropa İttifaqının Azərbaycanla əməkdaşlığa xüsusi marağı olduğu bildirilir. Eyni zamanda, paraflanan sənəddə Azərbaycan ilə Avropa İttifaqı arasında vizaların ləğvi sahəsində dialoqun perspektivləri də əksini tapıb.
AZƏRBAYCAN — AVROPA ŞURASI
Ümummilli lider Heydər Əliyev 1993-cü ildə yenidən hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra ölkənin xarici siyasət xəttində bir sıra mühüm və təxirəsalınmaz dəyişikliklər edildi. Qarşıya qoyulmuş vəzifələrdən biri də ölkənin beynəlxalq aləmdəki əlaqələrini gücləndirmək və Azərbaycan haqqında reallıqları dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq idi. 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyinin bərpa olunmasından sonrakı dövrdə ölkədə yaranmış iqtisadi və siyasi problemlərin həlli Azərbaycanın dünyanın iqtisadi və siyasi inteqrasiya proseslərinə cəlb olunması və beynəlxalq təşkilatlarla sıx əməkdaşlıq əlaqələrinin qurulmasından asılı idi .
Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətində mühüm yerlərdən birini AŞ ilə əlaqələrin qurulması təşkil edirdi. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın AŞ-yə üzvlüyünü zəruri edən bir çox tarixi və siyasi məqamlar var. Ulu öndər Heydər Əliyev və onun davamçısı Prezident İlham Əliyevin siyasətinin əsas prinsiplərindən biri də xarici siyasət kursunda siyasi və iqtisadi balansın saxlanılması idi. Bu mənada keçmiş postsovet respublikalarından başqa, Qərb ölkələri və Avropanın siyasi və iqtisadi təşkilatları ilə münasibətlərin qurulması zəruri idi. Çünki ölkələrin iqtisadi və siyasi modernləşdirilməsi yolunun Avropa strukturları ilə əməkdaşlığından keçməsinin sübutu artıq Şərqi Avropa ölkələrinin nümunəsində özünü göstərirdi. Bundan başqa, AŞ-yə üzvlük Azərbaycana öz ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğalını dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün mühüm bir platforma əldə etmək şansı verdi. Çünki Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞPA) deputatlarının Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı kifayət qədər məlumatı yox idi. AŞ-nin bir üzvü Ermənistan digər üzvü Azərbaycanın torpaqlarını işğal etmişdi. Bu, bir tərəfdən erməni lobbisinin təbliğatı və fəaliyyəti, digər tərəfdən isə Azərbaycanın AŞ kimi böyük tribunasının olmaması ilə bağlı idi.
Ölkəmizin bu təşkilata üzv qəbul edilməsi ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi ardıcıl və məqsədyönlü siyasətin nəticəsində mümkün olmuşdur. Məhz onun təşəbbüsü ilə Azərbaycanda 1993-cü ildən Azərbaycanda ölüm cəzasına moratorium qoyulmuş, 1998-ci ildə isə ləğv edilmişdir. Ölüm cəzasının ləğvi və cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi Azərbaycanın Avropa ailəsinə qoşulmasını təmin edən mühüm amillərdən biri olmuşdur.
Prezident Heydər Əliyevin sonrakı addımları da Azərbaycanın bu məsələdə qətiyyətli olduğunu göstərirdi. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 1996-cı il iyulun 8-də “Avropa Şurası və Azərbaycan Respublikası arasında əməkdaşlıq proqramının həyata keçirilməsi tədbirləri haqqında”, 1998-ci il yanvarın 20-də “Avropa Şurası və Azərbaycan Respublikası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi sahəsində tədbirlər haqqında”, 1999-cu il mayın 14-də “Azərbaycan Respublikası ilə Avropa Şurası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və Azərbaycan Respublikasının Avropada mənafelərinin müdafiə edilməsi tədbirləri haqqında” imzaladığı sərəncamlar həqiqətən də ölkəmizin Avropa Şurasına qəbul edilməsi üçün səylərini artırdığının göstəricisi idi. Bu sərəncamlarda Avropa ölkələrində hamılıqla qəbul edilmiş standartlara və normala-ra uyğunluq baxımından Azərbaycan Respublikasında Cinayət, Cinayət-Prosessual, Mülki və Mülki-Prosessual məcəllələrin və digər qanunların hazırlanmasının sürətlənməsi, respublikamızın Avropa Şurasının bir sıra konvensiya və sazişlərinə qoşulması məsələsinin öyrənilməsi tövsiyə edilmişdir. Həmin tövsiyələrə uyğun olaraq çox qısa zamanda bu məcəllələr və hüquq-mühafizə orqanları ilə bağlı qanunların demək olar ki, hamısı Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən qəbul edilmişdir.
2000-ci il iyunun 28-də Avropa Şurası Parlament Assambleyasının növbəti sessiyasında Nazirlər Komitəsinə Azərbaycan Respublikasını Avropa Şurasının tamhüquqlu üzvü seçmək tövsiyə edilmişdir.
Nəhayət, 2001-ci ilin yanvar ayında Azərbaycan Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilmişdir.
Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev 25 yanvar 2001-ci ildə Strasburqda Avropa Şurası Parlament Assambleyasında özünün tarixi çıxışını etdi. Həmin nitqində Heydər Əliyev bu qurumla ölkəmiz arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirdi. Təbii ki, bu çıxışda qeyd edilən məsələlər AŞPA-da fəaliyyət göstərəcək Azərbaycan nümayəndə heyəti üçün ölkənin xarici siyasətinin tərkib hissəsini təşkil edən bir proqram idi.
Azərbaycan Avropa Şurasına daxil olarkən bu qurumun demokratik transformasiya öhdəliklərini yerinə yetirməklə yanaşı, həm də Avropa Şurasının üzvü kimi təşkilatın verdiyi imkanlardan bəhrələnmək sahəsində özünün milli proqramını da hazırlamışdır. Bu proqramın əsas məqsədləri:
- Azərbaycan həqiqətlərini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaqla Ermənistanın işğalçı siyasətini ifşa etmək, azərbaycanlılara qarşı ermənilərin həyata keçirdiyi soyqırımı və torpaqlarımızın 20 faizinin işğal edildiyi faktını tanıtdırmaq, hüquqları pozulmuş köçkünlərimizin ağrılı-acılı həyatını anlatmaq, ölkəni cəlb olunduğu regional münaqişədən onun ərazi bütövlüyünü saxlamaq şərti ilə dinc yolla xilas etmək;
- Demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu işini davam etdirmək, qazanılmış müstəqilliyin təsdiqi, möhkəmləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi məqsədilə Avropa dəyərlərini mənimsəyərək bu birliyə inteqrasiya etmək;
- Demokratik və hüquqi dövlət quruculuğu işində islahatları davam etdirmək üçün konkret öhdəliklərin yerinə yetirilməsini, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafını və insan hüquqlarının müdafiəsini təmin etmək;
- Avropa dövlətləri ilə diplomatik münasibətlərin yüksək səviyyədə qurulmasına imkan qazanmaq və ölkənin xarici siyasətinin dinc yanaşı yaşamaq, sülhü və təhlükəsizliyi qorumaq və s. beynəlxalq hüquq prinsiplərinə əsaslandığını nümayiş etdirərək bu dövlətlərə çatdırmaq;
- Öz məqsəd və məramları haqqında məlumat vermək üçün Avropa Şurasının ali prinsipindən istifadə etmək.
Göründüyü kimi, Azərbaycanın Avropa Şurasına üzvlüklə bağlı perspektiv məqsədləri inkişaf etmiş dövlətlərin bu təşkilat çərçivəsindəki fəaliyyətlərinin əsas məqsədləri ilə üst-üstə düşürdü.
Beləliklə, Azərbaycan öz arzu və istəklərini, tələblərini Avropanın bu mötəbər tribunasından dünya dövlətlərinə çatdıra bilmək imkanı qazanmışdır. Bu mühüm və əlamətdar hadisə ilə bağlı Strasburqa gedən nümayəndə heyətinə rəhbərlik edən cənab İlham Əliyevin 2001-2003-cü illərdə orada apardığı səmərəli iş xüsusilə qeyd edilməlidir.
AŞPA-da Azərbaycanı təmsil edən nümayəndə heyətinin rəhbəri cənab İlham Əliyevin təşəbbüskarlığı və diplomatik fəallığı nəticəsində elə ilk sessiyadan etibarən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair həqiqətləri özündə əks etdirən sənədlər yayılmağa başladı. Məhz cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında qurumda ölkəmizi təmsil edən deputatlar AŞPA-nın müxtəlif dövlətlərdən olan üzvləri ilə yaxın münasibətlər qurur, ölkəmizin qarşılaşdığı problemlər, torpaqlarımızın 20 faizinin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunması, bir milyondan çox insanın qaçqın və məcburi köçkün kimi yaşaması barəsində ətraflı məlumatlar verirdilər.
2001-ci ilin aprelində AŞPA-nın yaz sessiyasında Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində narkoticarətin genişlənməsi, terrorizmin inkişafına dair avropalı deputatlara lazımi bilgilər çatdırıldı.
Bununla bağlı sessiyada daha çox diqqət cəlb edən məqam Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri cənab İlham Əliyevin çıxışı oldu. Avropada mütəşəkkil cinayətkarlığın mərkəzlərindən birinin Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində olduğunu diqqətə çatdıran İlham Əliyev bildirirdi:
“Azərbaycan ərazisinin 20 faizinin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunması ilə nəinki bir milyon azərbaycanlı, qaçqın evsiz-eşiksiz qalıb, çoxsaylı şəhərlərimiz, kəndlərimiz, mədəniyyət abidələrimiz, əcdadlarımızın qəbirləri büsbütün dağıdılıb, bir sözlə, erməni işğalçılarının zəbt etdikləri ərazidə bütün infrastruktur məhv edilib, həm də ermənilərin işğal etdikləri ərazidə mütəşəkkil cinayətkarlığın inkişafı üçün çox əlverişli şərait yaranmışdır. “Dağlıq Qarabağ respublikası” deyilən ərazidən narkotik bitkilərin yetişdirilməsi və daşınması üçün istifadə edilir. Narkotiklərlə məşğul olan işbazlar və tiryək alverçiləri orada özlərini təhlükəsiz və çox rahat hiss edirlər”.
Məhz belə qətiyyətli mövqedən sonra AŞPA-da Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə münasibətdə daha ciddi dönüş yarandı. Sessiyada britaniyalı deputat Terri Devis AŞPA-nın Dağlıq Qarabağ üzrə məruzəçisi təyin edildi. Ermənistan AŞPA-nın Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üzrə məruzəçisinin təyin olunmasına qarşı çıxsa da, Azərbaycan nümayəndə heyətinin prinsipial mövqeyi ermənilərin etirazına hər hansı əhəmiyyət verilməməsilə nəticələndi.
2005-ci il yanvarın 25-də qəbul etdiyi 1416 saylı qətnamə isə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində atılan mühüm addımlardandır. Qətnamədə qeyd olunur:
“Parlament Assambleyası silahlı əməliyyatların başlamasından on ildən artıq bir müddətin keçməsinə baxmayaraq, Dağlıq Qarabağ bölgəsi üzərində münaqişənin həll olunmamış qalmasından təəssüflənir. Yüz minlərlə insan hələ də köç-kündür və acınacaqlı şəraitdə yaşayır. Azərbaycan ərazisinin əhəmiyyətli hissələri hələ də Erməni qüvvələri tərəfindən işğal altındadır və separatist qüvvələr hələ də Dağlıq Qarabağ bölgəsinə nəzarət edirlər”.
Qanunvericilik sahəsində əsaslı islahatlar aparılıb. Azərbaycanın Konstitusiyası beynəlxalq hüququn üstünlüyünə təminat verir.
Ölkəmizdə qəbul edilən qanunlar Avropa Şurası ekspertlərinin bilavasitə iştirakı ilə hazırlanır. Hüquq islahatları nəticəsində hər bir insan şəxsiyyət azadlığı və toxunulmazlığı-na, barəsində qaldırılmış işin müstəqil və qərəzsiz məhkəmə tərəfindən ədalətlə və açıq şəkildə araşdırılmasına, hüquq müdafiəsinə təminat almışdır. Ölkədə çoxpartiyalı sistem fəaliyyət göstərir, siyasi plüralizm, söz və vicdan azadlığı, azlıqların hüququ, qanun qarşı-sında bərabərlik və təqsirsizlik prezumpsiyası təmin edilir.
Azərbaycanda Konstitusiya Məhkəməsi yaradılmış, ölüm hökmü ləğv edilmiş, senzura aradan götürülmüş, məhkəmənin müstəqilliyi təmin olunmuşdur.
Rəsmi Bakı bu təşkilat qarşısında götürdüyü öhdəlikləri vaxtlı-vaxtında icra etmiş, ölkədə İnsan haqları üzrə müvəkkil — Ombudsman institutu fəaliyyətə başlamış, Azərbaycan Prezidenti mütəmadi olaraq əfv fərmanları imzalayır, yeni elektron kütləvi informasiya vasitəsi — İctimai Televiziya fəaliyyətə başlamışdır. Rəsmi Bakı təşkilatın ölkənin demokratik inkişafına xidmət edən bütün mütərəqqi təklif və tövsiyələrini nəzərə almış, AŞPA həmməruzəçilərinin müntəzəm monitorinq aparmasına şərait yaratmışdır.
Bakıda Avropa Şurasının bir çox tədbirləri keçirilir. Üzv dövlətlərin mədəniyyət nazirlərinin “Mədəniyyətlərarası dialoq Avropa və onun qonşu regionlarında davamlı inkişafın və sülhün əsasıdır” mövzusunda konfransı da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Belə bir mötəbər tədbirin Azərbaycan paytaxtında keçirilməsi təsadüfi deyil.
2010-cu il mayın 25-də Bakıda keçirilmiş Avropa Şurasının qadınlar və kişilər arasında bərabərlik məsələlərinə məsul nazirlərinin “Gender bərabərliyi: de-yure və de-fakto bərabərliyinin təmin olunması” mövzusunda VII konfransı da bu baxımdan əlamətdardır. Konfransda iştirak və çıxış edən Azərbaycanın birinci xanımı, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın əsaslandırdığı kimi: “Mən bu konfransı Bakıda keçirmək qərarını qəbul etdiyinə görə Avropa Şurasına minnətdarlığımı bildirirəm və inanıram ki, Azərbaycanın gender bərabərliyinə aid fəal mövqeyi və konkret strategiyası bu tədbirin məhz Bakıda keçirilməsinin əsas səbəblərindəndir”.
2011-ci il yanvarın 26-da AŞ-nin binasında ölkəmizin AŞ-yə üzvlüyünün 10 illiyi münasibətilə rəsmi qəbul keçirilmişdir. Tədbirdə həm Azərbaycandan həm də Avropa Şurasından yüksək vəzifəli şəxslər iştirak etmişdir.
Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin 2014-cü il mayın 6-da Vyanada keçirilmiş 124-cü Sessiyasında Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinə Sədrlik Avstriyadan Azərbaycana keçmişdir. Beləliklə, Azərbaycan 2001-ci ildə Avropa Şurasına üzv olduqdan sonra ilk dəfə olaraq Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinə sədrliyə başlamışdır.
2014-cü ilin iyun ayının 24-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Avropa Şurası Parlament Assambleyasının yay sessiyasında nitq söyləmişdir.
Prezident İlham Əliyev çıxışında qeyd etmişdir ki, “Ermənistan ilə Azərbaycan arasında münaqişəyə dair BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının, Avropa Şurası Parlament Assambleyasının, Avropa Parlamentinin, ATƏT-in qəbul etdiyi bir sıra mühüm qərar və qətnamələrdən heç biri icra olunmayıb. Beləliklə, nüfuzlu beynəlxalq təsisatlar tərəfindən qəbul edilmiş qətnamələrin həyata keçirilməsi mexanizmi olmalıdır. Bu mexanizm hamımız tərəfindən yaradılmalıdır. Digər halda bu qətnamələr öz mahiyyətini itirir. Ermənistan tərəfi hər şeyi olduğu kimi və statuskvonu dəyişməz olaraq saxlamaq istəyir. Lakin Ermənistan beynəlxalq hüquqa və dünyanın aparıcı dövlətlərinin bəyanatına sadəcə məhəl qoymur. Ermənistan Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 2005-ci ildə qəbul etdiyi qətnaməsinə məhəl qoymur. Müvafiq qətnamələr Avropa Parlamenti tərəfindən də qəbul edilib. ATƏT-in qərarları vardır. Bütün bu qərarlarda işğala son qoyulması, erməni işğalçı qüvvələrinin zəbt edilmiş ərazilərdən çıxması tələb olunur. Əfsuslar olsun, münaqişə həll olunmayıb”.
2014-cü ilin 30 iyun — 1 iyul tarixlərində Azərbaycanın Nazirlər Komitəsinə sədrliyi çərçivəsində Azərbaycan Hökuməti və Avropa Şurası tərəfindən Avropa Şurasının Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Aparan Dövlətlər Qrupu (GRECO) və Beynəlxalq Antikorrupsiya Akademiyasının (IACA) iştirakı ilə Bakıda “Korrupsiyaya qarşı mübarizə: beynəlxalq standartlar və milli təcrübələr” mövzusunda yüksək səviyyəli beynəlxalq konfrans keçirilmişdir.
Konfransa Avropa Şurasına daxil olan 35 ölkədən və 13 nüfuzlu beynəlxalq təşkilatdan 130-dan çox nümayəndə, o cümlədən Türkiyə, Albaniya, Moldova, Xorvatiya, Gürcüstan, Monako və Lixtenşteynin baş prokurorları, Bosniya və Herseqovina, Albaniya, Xorvatiyanın ədliyyə nazirləri, Fransa, Polşa, Litva, Makedoniya və Serbiyanın ixtisaslaşdırılmış antikorrupsiya qurumlarının rəhbərləri, Avropa Şurasının İnsan Hüquqları və Hüquqi Məsələlər üzrə Baş İdarəsinin direktoru, GRECO-nun prezidenti, IACA-nın icraçı katibi, Beynəlxalq Prokurorlar Assosiasiyasının (IAP) prezidenti, Beynəlxalq Antikorrupsiya Orqanları Assosiasiyasının (IAACA) baş katibi və digərləri qatılmışlar.
2015-ci il noyabrın 23-də Bosniya və Herseqovinanın Sosialist Qrupundan Milica Markovicin təklif etdiyi “Azərbaycanın sərhəd rayonlarının sakinləri qəsdən sudan məhrum edilir” adlı qətnamə mətni AŞPA-nın 2016-cı ilin yanvar sessiyasında qəbul edilmişdir. Qətnamədə Azərbaycanın cəbhə bölgələrində yerləşən rayonlarının Dağlıq Qarabağdakı Sərsəng su anbarının su təminatından asılı olması, bütün cəbhə bölgəsində əhalinin ekoloji və humanitar problemlərlə, eləcə də təhlükəsizlik riskləri ilə üzləşməsi məsələləri öz əksini tapmışdır. Qətnamədə eyni zamanda su təminatı problemlərinin araşdırılması və aradan qaldırılması məqsədilə Ermənistanın işğalçı qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindən geri çəkilməsi tələb edilmişdir. Lakin AŞ tərəfindən bu məzmunda bir çox qətnamənin qəbul edilməsinə baxmayaraq, onların heç biri Ermənistan tərəfindən icra olunmamışdır.
Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan torpaqlarını işğal altında saxlamasını təsdiqləyən digər bir fakt isə 2017-ci il yanvarın 24-də AŞPA tərəfindən qəbul edilmiş “Avropada jurnalistlər və media azadlığına qarşı hücumlar” adlı 2141 (2017) saylı qətnamə olmuşdur. Qətnamədə deyilir ki, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisi separatçı rejimin nəzarəti altında olduğundan Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 10-cu maddəsinə əsasən orada media azadlığının təmin olunub-olunmamasına nəzarət yoxdur.
Hazırda, Azərbaycan Respublikası Avropa Şurası çərçivəsində qəbul edilmiş 60 – dan çox beynəlxalq konvensiyanın iştirakçısıdır.
AZƏRBAYCAN VƏ İSLAM ƏMƏKDAŞLIQ TƏŞKİLATI
Tarixi keçmişi, dini, mədəni və mənəvi dəyərləri ilə islam dünyasının ayrılmaz hissəsi olan Azərbaycanın 1991-ci ilin dekabr ayında İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) üzv olması beynəlxalq aləmdə respublikamızın qarşısında yeni üfüqlər açdı. Belə ki, Azərbaycan İƏT və ona üzv dövlətlərin ardıcıl dəstəyinə nail oldu. İlkin vaxtlarında İƏT Baş katibliyi Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı respublikamızın mövqeyini dəstəkləyən bəyanatlar verdiyi halda, daha sonrakı mərhələdə İƏT konfransları Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi haqqında kəsərli qətnamələr qəbul etmişdir. Bu qətnamələrdə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi birmənalı şəkildə Ermənistan Respublikasının Azərbaycan Respublikasına qarşı təcavüzü kimi qiymətləndirilir.
1994-cü ilin dekabrında Kasablanka şəhərində İƏT-ə üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının VII zirvə görüşündə Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı mühüm qətnamə qəbul edildi. Qətnamədə Ermənistanın təcavüzü nəticəsində didərgin düşmüş bir milyon nəfərə yaxın vətəndaşının məskunlaşdığı Azərbaycana iqtisadi və humanitar yardım göstərilməsinə çağırılır. Həmçinin qətnamə BMT-nin qəbul etdiyi 4 qətnamənin yerinə yetirilməsinə, Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan torpaqlarından “dərhal və qeyd-şərtsiz” çıxarılmasına çağırır.
Qeyd edilməlidir ki, qətnamələrdən başqa, Kasablanka zirvə görüşü Azərbaycan üçün həm də ona görə mühüm əhəmiyyət daşımışdır ki, Prezident Heydər Əliyev çıxış edərək Azərbaycanın mövqeyini şərh etmək, təqribən bütün islam ölkələrinin rəhbərləri ilə keçirdiyi şəxsi görüşlərində ölkəsinin əsas ictimai-siyasi problemlərini müzakirə etmək imkanı əldə etdi. Bundan əlavə, İƏT-ə üzv ölkələrin xarici işlər nazirlərinin Cakarta şəhərində 1996-cı ildə keçirilən 24-cü konfransında qətnamənin adının dəyişdirilərək “Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü” adlandırılması Azərbaycan üçün böyük uğur idi. Bu andan etibarən İƏT-ə üzv ölkələrin xarici işlər dəstəkləyir. Bu bəyanat ATƏT-in 1996-cı il dekabrın 2-3-də Lissabonda keçirilmiş sammitinin bəyannaməsinə daxil edilmişdir. Həmin bəyannamədə Ermənistan – Azərbaycan münaqişəsinin nizamlanmasının bir hissəsi kimi nəzərdə tutulan 3 prinsip müəyyən edilmişdir:
- Azərbaycan Respublikasının və Ermənistan Respublikasının ərazi bütövlüyü;
- Azərbaycanın tərkibində Dağlıq Qarabağa yüksəksəviyyəli özünüidarə hüququ statusunun verilməsi;
- Bütün tərəflərin nizamlama müddəalarına riayət olunmasının təmin edilməsinə dair qarşılıqlı öhdəlikləri də daxil olmaqla, Dağlıq Qarabağ və onun bütün əhalisinin təmin edilmiş təhlükəsizliyi.
İKT dövlət və hökumət başçılarının 1997-ci ildə Tehranda, 2000-ci ildə Dohada, 2003-cü ildə Butracayada keçirilmiş VIII, IX və X zirvə görüşlərində və 2008-ci ildə Dakarda keçirilmiş zirvə görüşündə qəbul edilmiş qətnamələr də “Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü” adlanır. Bu qətnamələr Azərbaycanın mövqeyinin dünya birliyinə çatdırılmasında mühüm rol oynamışdır.
2016-cı il aprelində İstanbulda keçirilən İƏT-in XIII zirvə görüşündə İƏT çərçivəsində və xarici işlər nazirləri səviyyəsində Ermənistanın Azərbaycan Respublikasına qarşı təcavüzünə dair təmas qrupu yaradılmış və bu qrupun İstanbul sammiti çərçivəsində ilkin iclası da keçirilmişdir. Həmin qrupa 7 ölkə daxildir: Türkiyə, Mərakeş, Səudiyyə Ərəbistanı, Pakistan, Malayziya, Qambiya və Cibuti. Bu təmas qrupunun yenicə yaradılmasına baxmayaraq, münaqişənin həllini sürətləndirmək və böyük dövlətlərin diqqətini bu problemə yönəltmək istiqamətində qısa zaman ərzində fəal rol almağa çalışmışdır. Məsələn, BMT Baş Assambleyasının 71-ci daimi sessiyası çərçivəsində bu təmas qrupunun Dağlıq Qarabağla bağlı ilk iclası keçirilmişdir. Həmçinin İƏT dünya birliyinin diqqətini 106-sı qadın, 83-ü uşaq olmaqla ümumilikdə 613 mülki şəxsin erməni hərbi qüvvələri tərəfindən qətl edilməsi ilə nəticələnmiş Xocalı soyqırımına cəlb edə bilmişdir.
İƏT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının 2009-cu ilin mayında Dəməşqdə keçirilmiş 36-cı konfransında qəbul edilmiş yekun qətnamədə nazirlər “Xocalıya ədalət – Qarabağa azadlıq” kampaniyasını tam dəstəkləyərək üzv dövlətləri bu kampaniyada fəal iştirak etməyə çağırmışlar. 2011-ci ildə İƏT-ə üzv ölkələrin Parlamentlər İttifaqı “Xocalıya ədalət!” beynəlxalq kampaniyasını dəstəkləyən qətnamə qəbul etmişdir. Həmçinin Parlamentlər İttifaqı 2012-ci ildə İƏT-ə üzv bütün dövlətlərin parlamentlərini Ermənistan silahlı qüvvələrinin törətdiyi qırğınları soyqırımı və insanlığa qarşı cinayət kimi tanımağa çağırmışdır. Müəyyən vaxt keçdikdən sonra bir sıra ölkələrin, o cümlədən Pakistan, İordaniya, Sudan, Meksika, Kolumbiya, Rumıniya, Serbiya, Bosniya-Herseqovina, Çexiya Respublikası, ABŞ-ın 20-yə yaxın ştatı və digər qanunverici orqanları Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzünü pisləyən, Xocalı hadisəsini soyqırımı kimi tanıyan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dövlətlərin suverenliyi və ərazi bütövlüyü çərçivəsində, beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinə hörmət əsasında nizamlanmasına çağıran qətnamələr qəbul etdilər.
Qeyd edək ki, İƏT-in Baş Katibliyi hər il Xocalı faciəsinin ildönümü ilə bağlı rəsmi bəyanat yayır. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqı isə İƏT-ə üzv ölkələrin parlamentlərinin Xocalı faciəsinin soyqırımı kimi tanınması üçün daimi iş aparır. Buna əlavə olaraq, İƏT-in Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü ilə bağlı mövqeyi üzv ölkələrin dövlət və hökumət rəhbərlərinin konfranslarında, müxtəlif illərdə keçirilən islam sammitlərində qəbul edilmiş qətnamələrdə də öz əksini tapmışdır.
Belə ki, onlar digər mötəbər təşkilatların (BMT, ATƏT) qəbul etdikləri qətnamələri və Azərbaycanın ərazi bötüvlüyünü dəstəkləyir, Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünü açıq şəkildə pisləyir. Həmçinin İƏT-in qətnamələrinin xüsusiyyəti ondadır ki, onlarda beynəlxalq təşkilatların Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı qəbul etdikləri qətnamələrin yerinə yetirilməsi tələb edilir. Bütün bu qətnamələrin qəbul edilməsinin səbəbi təkcə islam həmrəyliyi deyil. Əslində, bu qətnamələrin qəbul edilməsinin əsasında iki mühüm amil durur: 1. beynəlxalq hüquq prinsiplərinin dəstəklənməsi – onlardan biri dövlətlərin ərazi bütövlüyüdür; 2. BMT-dən sonra ikinci ən böyük təşkilatın böyük dövlətlərin tətbiq etdikləri ikili standartlara reaksiyası, həmçinin müəyyən dövlətlər tərəfindən həyata keçirilən təcavüzü və işğalı bəzən dayandıra bilməyən və ya bunu istəməyən BMT daxilində yaranmış böhrana cavabdır.
Geniş siyasi dəstəkdən əlavə, İƏT Azərbaycanın islam dünyasının müxtəlif iqtisadi strukturlara inteqrasiyasına köməklik göstərmişdir. 1992-ci ildə Azərbaycan İslam İnkişaf Bankının (İİB) üzvü seçilmişdir və həmin vaxtdan bu beynəlxalq iqtisadi təşkilatla sıx əməkdaşlıq edir. İİB ilk növbədə Qarabağ münaqişəsinə görə qaçqın və məcburi köçkün düşmüş azərbaycanlılara maliyyə və humanitar yardımlar göstərmişdir. Əlaqələr inkişaf etdikcə Azərbaycan İİB ilə kənd təsərrüfatı, infrastruktur, neft və qaz, su təchizatı, sənaye və müxtəlif sosial sahələr üzrə layihələrin maliyyələşdirməsi istiqamətində əməkdaşlığını davam etdirmişdir.
Ümumiyyətlə, İİB Azərbaycan iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində layihələrin həyata keçirilməsi üçün 1,2 milyard dollardan çox vəsait ayırmışdır.
Hal-hazırda Azərbaycan Respublikası İƏT-nın ən aktiv və nüfuzlu üzvlərindən biridir. Azərbaycan son illərdə İƏT-in bir necə konfransına ev sahibliyi etmişdir. Məsələn, 2013-cü ildə Bakıda keçirilmiş İƏT-ə üzv ölkələrin əmək nazirlərinin konfransında təşkilata üzv dövlətlər arasında yeni imkanların yaradılması, əmək, məşğulluq və sosial müdafiə sahəsində əməkdaşlıq üzrə Bakı Bəyannaməsi qəbul edilmişdir. 2014-cü ildə “İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlərin inkişafında qadınların rolu” mövzusunda nazirlər səviyyəsində V Beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. Qeyd edilməlidir ki, bunun müqabilində İƏT (İSESKO vasitəsilə) islam dünyası ilə sivilizasiyalararası dialoqda iştirak edən Avropa təşkilatları arasında mədəni körpü rolunu tamamilə Bakıya etibar etdiyini bildirmişdir. Bu kontekstdə Azərbaycan hökuməti tərəfindən “Bakı İslam dünyasının paytaxtı – 2009” layihəsi çərçivəsində Azərbaycanda və xarici ölkələrdə mədəniyyətlər və dinlərarası dialoqla bağlı çoxsaylı tədbirlər keçirilmişdir. Avropa təşkilatları ilə İƏT arasında qarşılıqlı anlaşma körpüsü kimi Bakının rolunu təcəssüm edən ən mühüm təşəbbüs “Bakı prosesi” adlanan layihədir. “Bakı prosesi”ni fərqləndirən xüsusi cəhət budur ki, o, mədəniyyətlərarası dialoq layihəsini Avropa Şurası və İSESKO dəyərləri və fəaliyyətləri əsasında birləşdirir. “Bakı prosesi” layihəsi BMT Baş Məclisinin 2001-ci ilin noyabrında qəbul etdiyi Sivilizasiyalararası Dialoq üzrə Beynəlxalq Proqrama, “Mədəni özünüifadə müxtəlifliyinin qorunması və təşviqi haqqında” (2005), İSESKO-nun 2004-cü ildə qəbul etdiyi “Mədəni müxtəliflik barədə İslam Bəyannaməsi”, Avropa Şurasına üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının 3-cü Zirvə konfransının bəyannaməsi və fəaliyyət proqramına, həmçinin Avropa Şurasının 2008-ci ilin mayında qəbul etdiyi “Mədəniyyətlərarası Dialoqa dair Ağ Kitab”a əsaslanır.
Azərbaycan və İƏT arasında humanitar əlaqələrin inkişaf etdirilməsində Heydər Əliyev Fondunun müstəsna rolu vardır. Sivilizasiyalararası dialoq, müxtəlif sahələrdə genişmiqyaslı və fədakar fəaliyyətinə, qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara diqqətinə, onların yaşayış şəraitinin yaxşılaşmasına, təhsilə, həmçinin islam aləmində görülən işlərə böyük dəstəyinə görə Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva 2006-cı ildə İSESKO-nun Xoşməramlı səfiri adına layiq görülüb.
Dialoq və Əməkdaşlıq uğrunda İslam Konfransı Gənclər Forumunun mədəniyyətlərarası dialoq üzrə baş əlaqələndiricisi, Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə 2008-ci il mayın 8-də elan edilən “Xocalıya ədalət” beynəlxalq kampaniyası çərçivəsində keçirilən tədbirlər Xocalıda törədilən insanlığa qarşı ağlasığmaz cinayətin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, buna hüquqi-siyasi qiymətin verilməsinə nail olmaq, dünyada sülh, əmin-amanlıq uğrunda mübarizə aparmaqdır. Məhz gənclər proqramlarının və fəaliyyətinin inkişafındakı müstəsna xidmətlərinə, verdiyi dəyərli töhfələrə görə Leyla xanım Əliyevaya təşkilatın yüksək mükafatı təqdim edilmişdir. Bu gün Azərbaycanı İƏT-in üzvü olan ölkələri ilə təkcə milli mənəvi dəyərlər deyil, beynəlxalq siyasi arenada birgə fəaliyyət də bağlayır. Bu məsələdə Azərbaycanın siyasi aləmdə qazandığı imic və tutduğu mövqe xüsusi rol oynayır.
2011-ci il 22-23 noyabr tarixində Bakıda Heydər Əliyev Fondu, Dialoq və Əməkdaşlıq Uğrunda İslam Konfransı Gənclər Forumunun (DƏ-İKGF) və Azərbaycan hökumətinin birgə təşkilatçılığı ilə “İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Ölkələri – Gənc İş Adamları Şəbəkəsi”nin (İƏT GİAŞ) təsis qurultayı keçirilib.
Azərbaycan İƏT və BMT, AŞ PA və başqa beynəlxalq təşkilatlar arasında bir növ siyasi-mədəni körpü funksiyasını həyata keçirir. Məsələn, Nyu Yorkda 2013-cü il oktyabrın 28-də BMT tarixində ilk dəfə olaraq Azərbaycanın təşəbbüsü ilə “Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı arasında tərəfdaşlıq əlaqələrinin gücləndirilməsi” mövzusunda iclas təşkil edilmişdir. İclasın gündəliyində əsas məsələ BMT və İƏT arasında beynəlxalq sülh və təhlükəsizlik sferalarına dair əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi və birgə fəaliyyət üzrə müzakirələrin aparılması olub.
2017-ci ilin may ayında İƏT-in möhtəşəm idman hadisəsi – IV İslam Həmrəyliyi Oyunları Bakıda keçirililmişdir. Yarışlarda 24 idman növü üzrə 54 dövlətin nümayəndələri qatılmışdır. Bu Oyunlar böyük idman və ictimai əhəmiyyətlə yanaşı, həm də mühüm siyasi məna kəsb edir.
İslam dünyasında münaqişələrin və ziddiyyətlərin hökm sürdüyü bir vaxtda bu böyük idman yarışını təşkil etməklə Azərbaycan İƏT-ə və onun birlik və həmrəylik ideyasına ciddi dəstək vermişdi.
2017-ci il Azərbaycanda “İslam Həmrəyliyi İli” elan olundu. 2018-ci ildə 5 min illik qədim tarixə malik Naxçıvan şəhəri ISESCO tərəfindən İslam mədəniyyətinin paytaxtı seçilib.
2018-ci ilin aprelində Bakıda İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) ölkələrinin Gənclər və İdman Nazirləri Konfransının 4-cü sessiyası keçirilib.
İclasda İƏT-ə üzv olan 40-dan çox ölkənin gənclər və idman məsələləri üzrə nazirləri, agentlik və komitələrin sədrləri, eləcə də aparıcı beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri iştirak ediblər.
AZƏRBAYCAN — QOŞULMAMA HƏRƏKATI
Bir sıra dövlətlərin vaxtilə soyuq müharibə dövründə iki siyasi-hərbi qütb arasında qarşıdurmaya cəlb edilməmələri üçün təsis etdiyi Qoşulmama Hərəkatı (QH) hazırda beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsində iştirak edən mühüm çoxtərəfli mexanizmlərdən birinə çevrilmişdir. Əsas məqsədi beynəlxalq hüquqa hörmət əsasında dünyada sülh, təhlükəsizlik və inkişafa yardım etmək olan QH konkret tarixi kontekstdə yaranmasına baxmayaraq, müasir dünyada da öz aktuallığını itirmir və Hərəkat daxilində razılaşdırılmış mövqe BMT Baş Assambleyası çərçivəsində qərarların qəbuluna təsir baxımından əhəmiyyətli rol oynayır. QH-nin yaradılmasının və fəaliyyətinin əsas prinsiplərindən biri onun üzvləri arasında əməkdaşlıq üçün bir forum rolunu oynamasıdır. Qoşulmama Hərəkatının hazırda 120 üzvü, 17 müşahidəçi dövləti və 10 müşahidəçi beynəlxalq təşkilatı var.
Təşkilata üzv olan hər bir dövlət təşkilatın prinsiplərinə bağlılığını bildirməlidir. Təşkilata üzvlük prinsipləri hələ Təşkilatın təsis olunmasından əvvəl — 1955-ci ildə İndoneziyanın Bandunq şəhərində keçirilən Konfrans zamanı qəbul edilmişdir. “Bandunq prinsipləri” aşağıdakılardır:
1. BMT Nizamnaməsinin məqsəd və prinsiplərinə, eləcə də əsas insan hüquq və azadlıqlarına hörmət etmək;
2. Dövlətlərin ərazi bütövlüyü və suverenliyinə hörmət etmək;
3. Sayından asılı olmayaraq bütün irqlərin və xalqların bərabərliyini tanımaq;
4. Digər dövlətlərin daxili işlərinə qarışmaqdan çəkinmək;
5. BMT Nizamnaməsi çərçivəsində hər bir dövlətin özünü fərdi və ya kollektiv şəkildə müdafiə etməsi hüququna hörmət etmək;
6. Böyük dövlətlərin hər hansı xüsusi maraqlarına xidmət etmək üçün kollektiv müdafiə tədbirlərinin istifadəsindən çəkinmək;
7. Digər dövlətin ərazi bütövlüyünə və siyasi müstəqilliyinə qarşı yönəlmiş hər hansı bir fəaliyyətdən, eləcə də güc tətbiq etməkdən və güc tətbiq etməklə hədələməkdən imtina etmək;
8. BMT Nizamnaməsinə uyğun olaraq bütün beynəlxalq mübahisələri dinc, sülh yolu ilə həll etmək;
9. Qarşılıqlı maraq və əməkdaşlığı təşviq etmək;
10. Ədalət və beynəlxalq öhdəliklərə hörmət etmək.
Təşkilatın daimi orqanı və mənzil qərargahı yoxdur. QH BMT Mənzil qərargahında yerləşən Əlaqələndirici Büro vasitəsilə təşkilatın Sədri və üzv dövlətlərin nümayəndəlikləri tərəfindən idarə olunur. Büro QH-nin daimi əsasda fəaliyyət göstərən və təşkilat daxili əlaqələndirmə işlərini tənzimləyən əsas orqanıdır. Büro vasitəsilə QH öz üzvlərinin BMT orqanlarında vahid mövqedən çıxış etməsini əlaqələndirir. Büroya rəhbərliyi təşkilatın sədri olan dövlətin BMT yanında daimi nümayəndəsi həyata keçirir.
Hərəkata sədrlik müxtəlif regional qruplardan olan dövlətlər arasında üç ildən bir rotasiya edir. Müvafiq regional qrupdan namizədliyi təqdim etmiş dövlət təşkilatın Sammiti vaxtı bütün üzv dövlətlərin razılığı ilə Sədr seçilir. Sədr dövlət üç illik sədrlik müddətinin əvvəlində zirvə görüşünə və sədrliyinin axırıncı ilində nazirlər iclasına ev sahibliyi edir. Bundan əlavə, sədr dövlət BMT yanında daimi nümayəndəliyi vasitəsi ilə Hərəkatın Bürosuna rəhbərliyi və sədrliklə bağlı digər vəzifələri icra edir. Praktikaya əsasən, sədrlik funksiyasını qəbul etmiş dövlət sədrlik müddətində öz Xarici İşlər Nazirliyində bütövlükdə bir struktur bölməsini QH-nin işlərinə həsr etməli və QH-nin ideya və prinsiplərinin tərənnüm olunmasına çalışmalıdır.
QH üzv dövlətlərin BMT Təhlükəsizlik Şurasındakı qruplaşması (“Caucus”) QH-nin vacib orqanlarından biri olmaqla QH üzvlərinin TŞ-dəki mövqelərinin təmin olunmasına xidmət edir. TŞ-yə seçilmiş QH üzvlərindən ibarət olan bu qruplaşmanın fəaliyyəti Əlaqələndirici Büro vasitəsilə tənzimlənir. Qruplaşma mütəmadi əsasda görüşlər keçirməklə BMT TŞ-də QH adından nümayiş olunacaq vahid mövqeyi nəzərdən keçirir. Digər tərəfdən sözügedən qruplaşma vasitəsilə QH öz Sammitlərinin qərarlarının TŞ-nın müvafiq sənədlərində əks olunması istiqamətində çalışır. Qruplaşma daxilində qrupun əlaqələndiricisi seçilir və həmin əlaqələndirici dövlət mütəmadi əsasda Əlaqələndirici Büro vasitəsilə BMT TŞ-də müzakirə olunan əsas məsələlər və QH-nin vahid mövqeyinin nümayiş olunması tələb olunan mövzular barədə QH üzvlərinə məlumat verir. Eyni zamanda, Büro sədri BMT TŞ-nin iclaslarında iştirak edə və təşkilata üzv dövlətlər üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən məsələlərin müzakirəsi zamanı QH-nin vahid mövqeyini ifadə edə bilər.
QH-nin digər vacib struktur bölməsi Birgə Əlaqələndirmə Komitəsidir. Metodologiya üzrə Kartagena (1996) sənədinə əsasən bu Komitənin əsas funksiyası inkişaf etməkdə olan dövlətlərin maraqlarının beynəlxalq aləmdə birgə müdafiə olunması üçün QH üzvü olan dövlətlər ilə “77-lər Qrupu” arasında əlaqələndirmə və əməkdaşlığın aparılmasıdır. QH metodologiyası üzrə Havana sənədinə (2006) əsasən Əlaqələndirmə Komitəsi ildə ən azı iki dəfə görüş keçirməlidir.
QH-nin Avropanın bəzi strukturları ilə oxşarlıq təşkil edən cəhətlərindən biri Təşkilata sədrlik edənlərin “Troika”sının mövcud olmasıdır. “Troika” QH-nin keçmiş, indiki və növbəti sədr dövlətlərindən təşkil olunur və mütəmadi əsasda görüşərək təşkilat üçün vacib əhəmiyyət kəsb edən məsələləri müzakirə edir.
Hərəkat çərçivəsində keçirilən görüşlərə gəlincə, Sammit Konfransları və ya QH-ə üzv dövlətlərin Dövlət və Hökumət Başçılarının görüşü QH-nın əsas ali toplantısıdır. Əlaqələndirici Bürosunun Nazirlər Görüşləri Sammitə hazırlıq işlərinin görülməsi ilə məhdudlaşır və Sammitdən ən azı 4 ay əvvəl təşkilata sədrlik edən dövlətin ərazisində keçirilir.
Hərəkatın müxtəlif mövzuları üzrə İşçi və Əlaqə Qrupları və Komitələr mövcuddur. Bu qrupların əsas məqsədi Hərəkatın fəaliyyətinə töhfə verməkdir. Mütəmadi şəkildə qruplar Əlaqələndirici Büroya məruzə təqdim etməli və vacib hesab etdikləri zaman görüş keçirməlidirlər.
Təşkilatın üzv olmaq istəyən dövlətin Dövlət və ya Hökumət başçısı və ya xarici işlər naziri Qoşulmama Hərəkatının Sədrinə yazılı şəkildə müraciət edir və müraciət əsasında məsələ Hərəkatın Sammiti və ya Nazirlər Görüşünə çıxarılır. Üzvlüklə bağlı qərar konsensus yolu ilə qəbul edilir. Təşkilata yeni üzvün qəbulu zamanı heç bir üzv dövlət əleyhinə olmamalıdır.
Öz xarici siyasətində heç bir hərbi alyansa qoşulmamaq istiqamətini seçmiş Azərbaycan Respublikası 2011-ci ildən Qoşulmama Hərəkatının üzvüdür.
Azərbaycan bütün dövlətlərlə əməkdaşlıq münasibətlərini inkişaf etdirməyə yönəlmiş xarici siyasət kursu və heç bir hərbi bloka qoşulmadan balanslı siyasət həyata keçirir. Bu səbəbdən ölkəmiz müşahidəçi statusuna malik olduğu Qoşulmama Hərəkatına 2011-ci ildə tamhüquqlu üzv olmaq qərarını verib. Həmin il Balidə keçirilmiş XVI Nazirlər Konfransında hərəkata qoşulub. Ölkəmizin ərazi bütövlüyü təşkilat çərçivəsində üzv-dövlətlər tərəfindən birmənalı şəkildə tanınıb və haqlı mövqeyimiz beynəlxalq səviyyəli məsələlərdə daim dəstəklənib.
Azərbaycan Qoşulmama Hərəkatının müxtəlif səviyyəli iclas və konfranslarında iştirak etmək və üzv ölkələrlə ikitərəfli münasibətlərini sıxlaşdırmaqla bu qurumun məqsəd və prinsiplərinə öz töhfəsini verir. Hərəkata üzv olduğumuz qısa müddət ərzində Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi barədə beynəlxalq ictimaiyyətin geniş dairələrində məlumatlılıq daha da artmış və təşkilatın daxili prosedur və sənədlərində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinə davamlı olaraq dəstək əks olunmuşdur.
2018-ci ilin 5 aprel tarixində Bakıda “Davamlı inkişaf naminə beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyin təşviq edilməsi” mövzusunda Qoşulmama Hərəkatının nazirlər konfransı keçirilmişdir.
Bu gün reallıq ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Respublikası Qoşulmama Hərəkatının ruhuna və prinsiplərinə sadiqdir. Ölkəmiz bütün dövlətlərlə əməkdaşlıq münasibətlərini inkişaf etdirməyə yönəlmiş xarici siyasət kursu və heç bir hərbi bloka qoşulmadan tarazlı siyasət həyata keçirir. Məhz Qoşulmama Hərəkatı tərəfindən ölkəmizə olan etimadın və dövlətimizin artan nüfuzunun göstəricisidir ki, qısa müddət ərzində üzv olmasına baxmayaraq, üzv dövlətlər tərəfindən yekdilliklə Azərbaycanın bu təşkilata sədrliyi dəstəklənib. Belə ki, 2019-cu ilin oktyabrın 25-də ölkəmizdə Qoşulmama Hərəkatı üzvlərinin dövlət və hökumət başçılarının XVIII Zirvə Görüşü keçirilib. XVIII Zirvə Görüşündə 60-a yaxın ölkənin dövlət və hökumət başçıları, həmçinin beynəlxalq təşkilatların rəhbərləri iştirak edirlər. Ümumilikdə Zirvə Görüşünə 160-a yaxın ölkənin və beynəlxalq təşkilatın nümayəndələri qatılıblar.
AZƏRBAYCAN – MDB
Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) 8 dekabr 1991-ci ildə Minsk şəhərində imzalanmış “Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yaradılmasına dair Saziş” əsasında təsis edilmişdir. 24 sentyabr 1993-cü il tarixdə MDB dövlət başçıları Şurasının iclasında Azərbaycan Respublikasının MDB-yə daxil olmasına dair qərar qəbul olunmuşdur.
MDB çərçivəsində əsasən 9 əməkdaşlıq istiqaməti mövcuddur və təşkilatın ümdə məqsədi iqtisadi, hərbi-siyasi və humanitar sahələrdə çoxtərəfli əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsindən ibarətdir.
Hal-hazırda MDB-də 8-i nizamnamə, 69-u sahəvi əməkdaşlıq orqanları və 15-i digər qurumlar olmaqla, ümumilikdə 90-dan çox orqan fəaliyyət göstərir.
Azərbaycan Respublikası MDB iştirakçı-dövlətləri ilə əməkdaşlığın ikitərəfli əsasda davam etdirilməsinə üstünlük verir. Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikası MDB çərçivəsində siyasi, iqtisadi və humanitar sahələrdə ölkəmiz üçün maraq kəsb edən məsələlər üzrə əməkdaşlığın davam etdirilərək, bu təşkilatın iştirakçı-dövlətlər arasında dialoq müstəvisi kimi saxlanılmasında maraqlıdır.
MDB-nin gələcək inkişaf Konsepsiyasına dair dövlət başçıları Şurasının 5 oktyabr 2007-ci il tarixli qərarı ölkəmiz tərəfindən xüsusi rəylə imzalanmış və həmin xüsusi rəydə Azərbaycan Respublikasının MDB çərçivəsində fəaliyyətinin əsas prinsipləri öz əksini tapmışdır.
MDB Dövlət Başçıları Şurasının 2011-ci il oktyabrın 18-də Sankt-Peterburqda keçirilən iclasında MDB azad ticarət zonası ilə bağlı müqavilə imzalansa da, Azərbaycan da bu müqaviləni imzalamamışdır.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2015-ci il oktyabrın 16-da MDB Dövlət Başçıları Şurasının iclasında iştirak və çıxış etmişdir. O, çıxışında Azərbaycanın Şimal–Cənub və Şərq–Qərb dəhlizlərinin bir parçası kimi oynadığı əhəmiyyətli rola toxunmuş, digər MDB dövlətlərini layihələrə qoşulmağa dəvət etmişdir.
MDB ilə bağlı gözləntilərin tam reallaşmamasına baxmayaraq, yenə də Azərbaycan MDB çərçivəsində fəallığını davam etdirməyi məqsədəuyğun hesab edir. Azərbaycanın bu quruma daxil olması bütün məqsədlərə çatmağa gətirib çıxarmasa da, Ermənistanın müəyyən planlarının qarşısını almaq baxımından əhəmiyyətli olmuşdur. Çünki Azərbaycanın razılığı olmadan MDB heç bir ciddi sənəd qəbul edə bilməmişdir. Azərbaycan MDB-nin bir çox sənədlərinə Ermənistan amilini nəzərə alaraq veto qoya bilmişdir. Xüsusilə təhlükəsizlik sisteminin yaradılması məsələsində ölkəmizin müstəqil mövqe nümayiş etdirməsi ermənilərin qərəzli siyasi niyyətlərini cilovlamağa imkan verir. Azərbaycan MDB çərçivəsində inteqrasiyanın respublikaların müstəqilliyini məhdudlaşdıra biləcək şəkildə getməsinə mane olmuş, mane ola bilmədiyi proseslərdən isə kənarda qalmışdır.
Hazırda MDB-də 8 nizamnamə, 69 sahəvi əməkdaşlıq orqanı və 15 digər qurumlar olmaqla, ümumilikdə 90-dan çox təşkilat fəaliyyət göstərir. Nizamnamə orqanları Dövlət Başçıları Şurası, Hökumət Başçıları Şurası, Xarici İşlər Nazirləri Şurası, İqtisadi Məhkəmə, Parlamentlərarası Assambleya, İcraiyyə Komitəsi, Müdafiə Nazirləri Şurası və Sərhəd Qoşunları Komandanları Şurasıdır. Azərbaycanın təmsil olunduğu nizamnamə orqanları Dövlət Başçıları Şurası, Hökumət Başçıları Şurası, Xarici İşlər Nazirləri Şurası, Parlamentlərarası Assambleya, Müdafiə Nazirləri Şurası və İcraiyyə Komitəsidir. Azərbaycan ümumilikdə MDB-nin sahəvi əməkdaşlıq orqanlarından yalnız 30-da, digər orqanların isə 11-də iştirak edir.
Azərbaycanın xarici ticarətində MDB ölkələri əhəmiyyətli yer tutur. Bunda Azərbaycanla MDB ölkələri arasında vizasız gediş-gəlişin və güzəştli gömrük tariflərinin tətbiqinin rolu böyükdür. Əvvəllər Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarını MDB ölkələri təşkil edirdisə, indi bu nisbət Avropa İttifaqı ölkələrinin xeyrinə dəyişmişdir. MDB ölkələri arasında Azərbaycanla ən cox ticarət dövriyyəsinə malik olan ölkə Rusiya Federasiyasıdır.
Azərbaycan MDB-yə əhəmiyyətli, lakin həyati olmayan regional təşkilat kimi yanaşır, öz prioritetlərini bu təşkilat çərçivəsində də qoruya bilir, müstəqilliyi məhdudlaşdıra biləcək proseslərdən uzaq durur, müəyyən məqamlarda konkret mövqe nümayiş etdirərək proseslərə etiraz edir. MDB Azərbaycan üçün ən vacib məsələ olan Ermənistanın işğalçılıq siyasətinin gündəmə gətirilməsi və işğalın nəticələrinin ortadan qaldırılması məqsədilə səylərin göstərilməsi platformasıdır. MDB Azərbaycan üçün çoxşaxəli və balanslaşdırılmış xarici siyasətin vacib istiqamətlərindən biri rolunu oynayır.
Azərbaycan MDB respublikaları ilə əməkdaşlığın ikitərəfli əsasda davam etdirilməsinə üstünlük verir, lakin eyni zamanda MDB-nin iştirakçı dövlətlər arasında dialoq müstəvisi kimi saxlanılmasında maraqlıdır. Göründüyü kimi, Azərbaycan hazırda MDB-ni xüsusi bir inteqrasiya modeli kimi deyil, “dialoq müstəvisi” kimi xarakterizə edir. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan MDB çərçivəsindəki son inteqrasiya (hərbi-təhlükəsizlik, iqtisadi və s. xarakterli) proseslərindən mümkün qədər kənarda qalmağa çalışmışdır.
AZƏRBAYCAN – NATO
Azərbaycan özünün çoxvektorlu xarici siyasət startegiyasını həyata keçirərkən təhlükəsizlik məsələlərinə hər zaman böyük diqqət ayırmışdır. Buna görə də Azərbaycan müasir dünyanın ən böyük hərbi alyansı – NATO ilə əlaqələrə xüsusi önəm vermiş və bu əməkdaşlığı səmərəli və balanslaşdırılmış xarici siyasət üçün vacib faktor hesab etmişdir. Azərbaycan Respublikası ilə NATO arasında məzmunlu tərəfdaşlığın əsası ümummilli lider Heydər Əliyevin 4 may 1994-cü il tarixində “Sülh naminə tərəfdaşlıq” (SNT) proqramının Çərçivə Sənədinin imzalanması ilə qoyulmuşdur. 1997-ci ildə Azərbaycan SNT Planlaşdırma və Analiz Prosesinə qoşulmuşdur. Azərbaycan Respublikasının NATO ilə tərəfdaşlığı onun Avratlantik strukturlara inteqrasiya məqsədinə xidmət edir. Azərbaycan–NATO tərəfdaşlığında əsas istiqamətlər siyasi dialoq, sülhü dəstəkləmə əməliyyatları, meydana gələn təhlükəsizlik təhdidləri və əsas vurğusu müdafiə məsələlərinə yönələn genişspektrli məsələlər üzrə praktiki əməkdaşlıqdan ibarətdir. Qeyri-sabitliyin, münaqişәlәrin vә tәhdidlәrin aradan qaldırılmasında Azərbaycanın qarşılıqlı maraqlar əsasında NATO ilə əməkdaşlıq məsələsi Azərbaycanın Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyası və Hərbi Doktrinasında öz əksini tapmışdır. Beləliklə, Azərbaycanın hərbi qanunvericiliyi NATO standartlarından faydalanaraq daha da təkmilləşdirilmişdir.
Azərbaycan fərdi tərəfdaşlıq məsələlərini özündə ehtiva edən əsas sənədlərdə əks olunmuş məqsəd və prinsiplərin yerinə yetirilməsi məqsədilə NATO-nun müvafiq tərəfdaşlıq mexanizmlərindən fəal şəkildə istifadə edir. Azərbaycanın NATO ilə fərdi tərəfdaşlığının məqsəd və prinsipləri əsas etibarilə Azərbaycanın SNT Təqdimat Sənədi (1996), Planlaşdırma və Analiz Prosesi (1997) və Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Əməliyyat Planında (2004) öz əksini tapmışdır. Bu sənədlərdə Azərbaycan Respublikası müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində islahatlar aparılması, hərbi qüvvələrin NATO standartlarına uyğun inkişaf etdirilməsi, NATO əməliyyatlarında iştirak, enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması, fövqəladə hallara hazırlıq, meydana çıxan təhlükəsizlik çağırışları ilə mübarizə, eləcə də ətraf mühit və ictimai diplomatiya sahələrində əməkdaşlıq niyyətini ifadə etmişdir. 1999-cu ildə Azərbaycan Kosovoda olan NATO-nun sülhməramlı əməliyyatlarına dəstək məqsədilə hərbi birlik göndərmişdir. Bu əməliyyatlarda iştirak vasitəsilə Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri NATO qoşunları ilə ortaq əməliyyatlar keçirilməsi təcrübəsi əldə etmiş, NATO standartları ilə yaxından tanış olmuş və sülhməramlı qoşunlarımızın peşəkarlıq səviyyəsini artırmışdır. Azərbaycanın 2004-cü ildə qoşulduğu Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Əməliyyat Planı (FTƏP) ikitərəfli tərəfdaşlığı sistemləşdirməyə imkan verir.
2001-ci ildə Azərbaycan çoxmillətli “Qətiyyətli əməkdaşlıq – 2001” SNT hərbi təlimini həyata keçirmişdir. Növbəti il Azərbaycan Əfqanıstana NATO qüvvələrini dəstəkləmək məqsədilə hərbi birlik göndərmişdir. 2003-cü ildə Azərbaycan Virtual İpək Yoluna qoşulmuş və növbəti il İstanbul zirvə görüşündə müttəfiq liderləri Qafqaza xüsusi diqqət ayırmışdılar. Belə ki, NATO-nun xüsusi nümayəndəsi və əlaqələndiricisi bölgəyə təyin olunmuşdu. Həmin il Prezident İlham Əliyev Brüsseldə Azərbaycanın ilk Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Əməliyyat Planını NATO-ya təqdim etmişdir. 2005-ci ildə Azərbaycan NATO ilə ilk dəfə Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Əməliyyat Planı çərçivəsində əməkdaşlığa başlamışdır. SNT Təqdimat Sənədi əsasında hazırlanan Fərdi Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Proqramı çərçivəsində Azərbaycan hər il 200-dən artıq tədbirdə iştirak edir. Fərdi Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Proqramı NATO-ya üzv və bəzi tərəfdaş ölkələr tərəfindən təşkil edilən təcrübə mübadiləsi, hazırlığın artırılması, həmçinin ekspert müzakirələrinə xidmət edən tədbirlərdə iştiraka şərait yaradır. Digər mühüm mexanizm hərbi islahatlar, təlim və təhsil, standartların tətbiqi, NATO qüvvələrinin iştirakı ilə çoxmillətli əməliyyatlara və hərbi təlimlərə göndərilə biləcək qüvvələri müəyyənləşdirmək və qiymətləndirməkdə tərəfdaşlara yardım etməyi nəzərdə tutan Planlaşdırma və Analiz Prosesidir (PAP). PAP tərəfdaş ölkəyə NATO təcrübəsinə uyğun müdafiə planlamasının təşkil edilməsinə yardım edir.
Azərbaycan hazırda əməliyyatlara hazırlıq və müdafiə planlaması üzrə “tərəfdaşlıq məqsədi” adlanan bir çox konkret tədbirləri həyata keçirir. O cümlədən NATO təcrübəsindən yararlanaraq Silahlı Qüvvələrin şəxsi heyətinin maddi-texniki təminat və təchizat səviyyəsinin artırılması, hərbi hissələrin yeni texnika ilə komplektləşdirilməsi, şəxsi heyətin hazırlıq səviyyəsinin artırılması, hərbi strategiya və planlaşdırma işinin təkmilləşdirilməsi və digər vacib tədbirlər həyata keçirilmişdir.
Azərbaycan “Sülh naminə tərəfdaşlıq” proqramının prinsiplərinə əsaslanmaqla NATO ilə ortaq maraq kəsb edən genişspektrli məsələlər üzrə siyasi dialoq aparır. Müxtəlif formatlarda və səviyyələrdə aparılan dialoq çərçivəsində tərəfdaşlıq, regional təhlükəsizlik, Ermənistan – Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, NATO əməliyyatlarında iştirak, Əfqanıstanda təhlükəsizliyə töhfə, qarşıya çıxan digər təhlükəsizlik təhdidləri və s. aktual məsələlər müzakirə olunur, eləcə də praktiki əməkdaşlığın vəziyyətinə qiymət verilir.
NATO-nun əməliyyatlarına Azərbaycanın dəstəyi hazırda əməkdaşlığın mühüm sahələrindəndir. Hazırda Azərbaycan hərbçiləri Əfqanıstanda Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələrində (ISAF) iştirak edir.
2015-ci ilin yanvarından NATO-nun Əfqanıstanda keçirdiyi yeni “Qətiyyətli Dəstək” adlı qeyri-döyüş missiyasında Silahlı Qüvvələrimizin 120 hərbi qulluqçusu, 2 hərbi həkimi və 6 qərargah zabiti olmaqla 128 nəfərlik kontingenti NATO qüvvələri ilə birgə Əfqanıstandakı missiyada iştirak edir.
Azərbaycan həmçinin NATO–ƏMO (Əfqanıstan Milli Ordusu) Etimad Fonduna öz töhfəsini verir. Bununla da Azərbaycan təhlükəsizlik yardımı alıcısından onun təminatçısına – təhlükəsizlik sahəsində zəif inkişaf etmiş ölkədən inkişaf etmiş ölkəyə çevrilib.
Azərbaycan mühüm enerji infrastrukturunun mühafizәsi, terrorizmә qarşı mübarizә üzrә Avratlantika Tәrәfdaşlıq Şurası formatında İşçi Qrupun sәdri olmaqla bu sahədə öz töhfəsini verir. Belə töhfə NATO ilə kəşfiyyat və təhlil mübadiləsindən, NATO müttəfiqləri ilə birlikdə milli əks-terror təlim imkanlarını gücləndirməkdən, sərhəd və infrastruktur təhlükəsizliyinin təkmilləşdirilməsindən ibarətdir.
Hal-hazırda NATO-nun təqdim etdiyi təhlükəsizlik sistemləri dünyanın inkişaf etmiş ölkələri tərəfindən tətbiq olunmaqdadır. Bu baxımdan Azərbaycan üçün Alyansla səmərəli əməkdaşlıq transsərhəd, dəniz və kiber sahələrdə təhlükəsizliyin təminatı baxımından faydalıdır. Digər tərəfdən, NATO üçün əhəmiyyətli starateji coğrafi mövqeyə malik, Cənubi Qafqazın lider ölkəsi olan Azərbaycanla tərəfdaşlıq çox önəmlidir. Azərbaycanın əlverişli coğrafi mövqeyi, hərbi və iqtisadi imkanları NATO tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.
AZƏRBAYCAN — UNESCO
Müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan Respublikası BMT-nin təhsil, elm və mədəniyyət təşkilatı olan UNESCO ilə geniş əməkdaşlıq edir. Bu məqsədlə 1994-cü ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamına əsasən Azərbaycanın UNESCO nəzdində Milli Komissiyası təsis edilmişdir.
1996-cı ildə Azərbaycan — UNESCO arasında əməkdaşlıq haqqında Memorandum imzalanmışdır.
Azərbaycan — UNESCO münasibətlərinin inkişafında, bu münasibətlərin canlanması və gücləndirilməsində Azərbaycanın birinci Vitse prezidenti Mehriban Əliyeva əvəzolunmaz rola malikdir. Onun Azərbaycanın maddi və qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin mühafizəsi, mədəniyyət, elm, təhsil və digər sahələrdə fəaliyyəti, təşkilatdakı şəxsi nüfuzu, UNESCO-nun humanist ideyalarına bağlılığı bu münasibətlərin əsasını təşkil edir.
2004-cü ildə Mehriban Əliyeva ənənəvi musiqinin, ədəbiyyat və poeziyanın inkişafına verdiyi töhfələrə, musiqi təhsili və dünya mədəniyyətlərinin mübadiləsi sahəsindəki xidmətlərinə və UNESCO-nun ideyalarına göstərdiyi sadiqliyə görə bu təşkilatın şifahi ənənələr və musiqi ənənələri sahəsində xoşməramlı səfiri adına layiq görülmüşdür.
Mehriban Əliyeva mədəni-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanmasına verdiyi töhfələrə görə 2006-cı ilin martında BMT-nin Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatının (WIPO) qızıl medalına layiq görülüb.
Dünya mədəniyyətinə qayğı və diqqətinə, həmçinin Azərbaycan mədəni irsinin yaşadılması sahəsindəki töhfələrinə görə Mehriban Əliyeva 2010-cu ildə UNESCO-nun “Qızıl Motsart” medalı ilə təltif edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının UNESCO üzrə Milli Komissiyası təşkilatın bütün prioritet istiqamətləri üzrə əməkdaşlıq etməklə, həm yerli dövlət qurumları və institutları, həm də digər dövlətlərin UNESCO üzrə milli komissiyaları ilə birlikdə çoxsaylı layihələr həyata keçirməkdədir. Bu illər ərzində Azərbaycanın tarixi maddi-mədəni irs nümunələri olan İçərişəhər Tarixi-Memarlıq Qoruğu, Şirvanşahlar sarayı, Qız qalası, Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğu UNESCO-nun Ümumdünya Maddi-Mədəni İrs Siyahısına, 11 qeyri-mədəni irs nümunəsi — Azərbaycan muğamı, Azərbaycan aşıq sənəti, Novruz bayramı, Azərbaycan xalçaçılıq sənəti, Azərbaycan tar ifaçılıq sənəti, Qarabağ atüstü oyun ənənəsi — Çövkən, Azərbaycan kəlağayı sənəti, Lahıc misgərlik sənəti, Lavaş, Azərbaycan dolması və Kamança Qeyri-maddi Mədəni İrsin Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir.
Eyni zamanda 2017-ci ildə Azərbaycanın Şəki şəhəri UNESCO-nun “Yaradıcı şəhərlər şəbəkəsi” siyahısına daxil edilib.
Azərbaycan — UNESCO əlaqələrinin inkişafında yaddaqalan və vacib məqamlardan biri 1996-cı ildə dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500, 2000-ci ildə isə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının 1300 illik yubileylərinin Parisdə — təşkilatın qərargahında da təntənə ilə qeyd edilməsi olmuşdur.
UNESCO-nun Yubileylər Proqramı çərçivəsində onlarca yubiley tədbiri beynəlxalq səviyyədə qeyd edilmişdir. Onların sırasında böyük alim Nəsirəddin Tusinin anadan olmasının 800 (2001), şərqşünas alim Mirzə Kazımbəyin 200 (2002), görkəmli alim, akademik Yusif Məmmədəliyevin 100 (2005), məşhur rəssam, xalça ustası Lətif Kərimovun 100 (2006), dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operasının ilk tamaşasının 100 (2008), görkəmli yazıçı Mir Cəlal Paşayevin 100 (2008), böyük rəssam Səttar Bəhlulzadənin 100 (2009), tanınmış alim, akademik Musa Əliyevin 100 (2009), orta əsrlərin məşhur şairəsi və alimi Məhsəti Gəncəvinin yaradıcılığının 900 (2013), dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” musiqili komediyasının 100 (2013), filosof alim Seyid Yəhya Bakuvinin vəfatının 550 illik (2013), dahi bəstəkar Qara Qarayevin anadan olmasının 100 illiyi və s. yubiley tədbirlərinin adını çəkmək olar. Mədəniyyətlərin qovuşduğu körpü rolunu oynayan Azərbaycan Respublikası UNESCO -nun dəstəyi ilə bir sıra beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi etmişdir.
BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansı, UNESCO, Avropa Şurası, AŞ-nin Şimal-Cənub Mərkəzi və ISESCO-nun dəstəyi ilə təşkil edilən Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu 2008-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə irəli sürülən müxtəlif mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafının nəzərdə tutulduğu “Bakı prosesi”nin davamı çərçivəsində respublikamızda həyata keçirilən tədbirlər sırasındadır.
Azərbaycanın UNESCO ilə ən vacib fəaliyyət istiqamətlərindən biri də erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış nadir mədəniyyət inciləri haqqında məlumatların dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, eyni zamanda həmin abidələrin, mədəniyyət ocaqlarının bərpası, qarət olunub respublikadan çıxarılmış sənət əsərlərinin qaytarılması məsələləridir.
Mehriban Əliyevaya mədəniyyətlərarası dialoqun möhkəmləndirilməsindəki xidmətlərinə görə UNESCO-nun “Qızıl Motsart” medalı ilə təltif edilib. 2010-cu il iyulun 30-da II Qəbələ Beynəlxalq Musiqi Festivalının açılışında “Qızıl Motsart” medalı Mehriban Əliyevaya təqdim edilib.
2011-ci ilə UNESCO ilə bağlanan müqavilə əsasında ölkəmiz, həmçinin zəlzələdən əziyyət çəkmiş Haitinin mədəni irsinin bərpasında iştirak etmişik. Azərbaycanın dünya mədəni irsinin təqdimatı və bərpasına yönələn xeyriyyəçilik fəaliyyəti Almaniyada Berlin qəsri, Versalda qədim abidələr, Fransada aşağı Normandiyadakı kilsə və Luvr muzeyi, müqəddəs Marçellinio və Pietro qədim əlyazmaları və katakombaları, Vatikanda San Sebastian katakombaları, İtaliyada Kapitoli muzeyində filosoflar zalı, Bolqarıstanda Trapezitsa muzeyi və digər bu kimi bir çox ölkələri əhatə edib.
18 iyul 2013-cü il tarixində Azərbaycanın UNESCO-ya üzv olmasının 20 illiyi münasibətilə Parisdə qurumun baş qərargahında UNESCO ilə Azərbaycan hökuməti arasında təhsil, elm, mədəniyyət və kommunikasiya sahəsində əməkdaşlığa dair Çərçivə Sazişi imzalanmışdır. Tədbirdə iştirak edən Azərbaycanın birinci xanımı, UNESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva bu addımın “beynəlxalq səviyyədə başlanmış prioritet proqramlara və təşəbbüslərə dəstək verməklə UNESCO-nun ideallarının və prinsiplərinin dünyada təbliğinə töhfə verəcəyinə” əminliyini ifadə etmişdir.
2015-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə UNESCO-da təşkil olunan “Azərbaycan mədəniyyəti günləri” çərçivəsində UNESCO-nun Təcili Qorunmaya Ehtiyacı Olan Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına salınmış Azərbaycanın çövkən oyununa həsr edilən sərgi təşkil olunmuş, fransız yazıçısı Jan-Lui Quronun “Qarabağ atları” kitabının təqdimatı keçirilmişdir. Eyni zamanda “Azərbaycan: ənənədən müasirliyə” adlı sərgisi açılmış və “Yeni caz nəsli” qrupunun konserti təşkil olunmuşdur.
2015-ci ilin mayında UNESCO-nun Xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyeva Bakıda III Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu çərçivəsində “Sülh ağacı”nın açılış mərasimində iştirak etmişdir. Forumunun açılış mərasimində iştirak etmişlər. Forum çərçivəsində UNESCO-nun Baş durektoru İrina Bokova Azərbaycanın Kəlağayı sənətinin UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ siyahısına daxil edilməsini təsdiqləyən sənədi Mehriban xanım Əliyevaya təqdim etmişdir.
2015-ci ilin noyabrında UNESCO-nun Nizamnaməsinin qəbulunun 70 illiyi münasibətilə Parisdə, təşkilatın Baş qərargahında UNESCO-nun Baş Konfransının 38-ci sessiyasının Liderlər Forumu keçirilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və xanımı, UNESCO-nun Xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva Forumda iştirak etmişlər.
2017-ci ildə Bakıda keçirilən IV Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu çərçivəsində Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti, UNESCO-nun Xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın iştirakı ilə “Qızlara təhsil verməklə zorakı ekstremizmə qarşı mübarizə” mövzusunda “dəyirmi masa” təşkil olunub.
2018-ci ilin mayında Parisdə UNESCO-nun sabiq baş direktoru Koişiro Matsuuranın 80 illiyi münasibətilə konfrans keçirilib. Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti, UNESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva konfransda iştirak edib. Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva konfransda çıxış edib.
Səfər zamanı Mehriban Əliyeva Parisdə UNESCO-nun baş qərargahında təşkilatın baş direktoru Odre Azule ilə görüşüb.
Baş direktor Odre Azule bu vəzifəyə seçiləndən sonra Azərbaycanla UNESCO arasındakı münasibətlərin zəngin tarixini daha dərindən öyrəndiyini və ikitərəfli əlaqələrin yüksək səviyyədə inkişaf etdiyini diqqətə çatdırdı. O, fəaliyyəti dövründə də ikitərəfli münasibətlərin inkişafına töhfə verəcəyini bildirib.
Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti, UNESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü olan “Bakı Prosesi”ndən söz açaraq, bu il həmin prosesin 10 illiyinin qeyd olunduğunu vurğulayıb.
Görüş zamanı 2018-ci ilin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illik yubileyinin qeyd olunduğunu diqqətə çatdıran Mehriban xanım Əliyeva bildirdi ki, ötən 100 il ərzində Azərbaycan bir çox nailiyyətlər əldə edib. Bunlardan ən vacibi qadınlara seçib-seçilmək hüququnun verilməsidir ki, bu da UNESCO-nun məqsəd və məramlarına, mandatına uyğun məsələdir.
2019-cu il iyunun 30-da UNESCO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının Bakıda yüksək səviyyədə keçirilməsi təşkil olundu. Dünyanın 180-dək ölkəsindən 3 minə yaxın nümayəndənin qatıldığı tədbir respublikamızın beynəlxalq arenada yüksək nüfuzunun təsdiqi olmaqla bərabər, Azərbaycanın tarixinin və müasir inkişaf səviyyəsinin, zəngin mədəniyyətinin, incəsənətinin dünyaya nümayişi üçün mühüm bir imkandır.
Sessiyanın növbəti iclasında “Xan Sarayı ilə birgə Şəkinin tarixi mərkəzi” adlı nominasiyası UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilib.
2019-cu il oktyabrın 31-də Dünya Şəhərlər Günü münasibətilə UNESCO 48 ölkədən 66 şəhəri “yaradıcı şəhərlər şəbəkəsi”nə daxil edib.
Mədəniyyət və Turizm, Xarici İşlər nazirliklərinin və Azərbaycan Respublikasının UNESCO yanındakı daimi nümayəndəliyinin səyləri nəticəsində Bakı şəhəri şəbəkənin “dizayn” tematikası üzrə siyahıya salınıb.
AZƏRBAYCAN — İSESKO
Azərbaycan Respublikası 1991-ci ildən İSESKO-nun üzvüdür. 1991-ci ildə qurulmuş bu münasibətlər Respublikamızın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın 24 noyabr 2006-cı il tarixində İSESKO-nun xoşməramlı səfiri adına layiq görülməsi ilə uğurlu inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyeva İslam ölkələrinin daxil olduğu bu təşkilatın yüksək adına layiq görülmüş ilk qadındır.
Hazırda İslam Ölkələri Elm, Təhsil və Mədəniyyət Təşkilatının —İSESKO-nun dünyada nüfuzu getdikcə artır. İSESKO-nun sabiq Baş direktoru Ə.O.əl-Tuveycri ölkəmizlə əməkdaşlığın səviyyəsindən razılığını və bu əməkdaşlığın genişləndirilməsinə marağını dəfələrlə vurğulamış, 2006-cı ildən etibarən Respublikamızda keçirilmiş bir sıra beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərdə fəal iştirak etmişdir. Bu sırada Bakıda keçirilmiş aşağıdakı tədbirlər —“Gənclər sivilizasiyaların alyansı naminə” mövzusunda beynəlxalq konfrans (1—2 noyabr 2007-ci il), Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü, YUNESKO və İSESKO-nun dəstəyi keçirilmiş “Mədəniyyətlərarası dialoqda qadınların rolu” mövzusunda forum (10—11 iyun 2008-ci il), İslam ölkələri Elm və təhsil nazirlərinin VI Konfransı (6—7 oktyabr 2008-ci il), “Bakı —İslam mədəniyyətinin paytaxtı —2009” Mədəniyyət ilinin açılış mərasimi (18 fevral 2009-cu il), İslam ölkələri Mədəniyyət nazirlərinin VI Konfransı (13—15 oktyabr 2009-cu il), Dünya dini liderlərinin Bakı sammiti (26—27 aprel 2010), Ümumdünya mədəniyyətlərarası dialoq və Bakı Beynəlxalq Humanitar forumları xüsusilə qeyd edilməlidir.
İSESKO rəhbərliyinin təşkilatçılığı ilə görkəmli şərqşünas alim A.İmanquliyevanın “Müasir ərəb ədəbiyyatının korifeyləri” əsəri və “Ərəb hərfləri ilə Azərbaycan yazısı” kitabı ərəb dilində çap edilmişdir.
İSESKO-nun aylıq xüsusi jurnalında Azərbaycan ilə əlaqələrə həmişə geniş yer ayrılması, 2008-ci ildə Mərakeşdə Azərbaycan mədəniyyət günlərinin keçirilməsində İSESKO rəhbərliyinin göstərdiyi hərtərəfli dəstək diqqətə layiqdir. İSESKO çərçivəsində qəbul edilmiş qərarlarda Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı maddələr öz əksini tapmışdır.
07—09 aprel 2011-ci il tarixlərində İSESKO-nun sabiq Baş direktoru Ə.O.əl-Tuveycri “Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu”nda iştirak etmək məqsədilə Bakıda səfərdə olmuşdur.
Ə.O.əl-Tuveycri 2011-ci ildə elm, təhsil və mədəniyyət sahəsində əlaqələrin yaradılması və xalqlar arasında dialoqun qurulmasında səmərəli fəaliyyətinə görə Heydər Əliyev Fondunun “Qızıl çinar” beynəlxalq mükafatına layiq görülmüşdür. O, sözügedən mükafatın təqdim edilməsi məqsədilə 2011-ci ilin 9—11 may tarixlərində Bakıya səfər edərək, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 88-ci ildönümü və Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyətə başlamasının 7 illiyi münasibətilə keçirilmiş tədbirlərdə iştirak etmişdir.
17 oktyabr 2011-ci il tarixində İSESKO-nun Rabat şəhərindəki Daimi qərargahında İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlərdə Sivilizasiyaların Alyansı üzrə Əlaqələndirmə Mərkəzinin 2-ci toplantısı çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyi münasibətilə tədbir keçirilmişdir.
12—14 dekabr 2011-ci il tarixlərində İSESKO və Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Bakıda “Qızların təhsilinin təşviq edilməsi: hazırkı vəziyyət, çağırışlar və gəlcək perspektivlər” mövzusunda beynəlxalq tədbir keçirilmişdir.
Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü ilə bağlı 2012-ci ilin fevralın 24-də İSESKO-nun mənzil qərargahında anma mərasimi keçirilmişdir.
Tədbirin hazırlanması və keçirilməsi ilə bağlı İSESKO-nun baş direktoru Ə.O.əl-Tüveycrinin göstərdiyi səylər və onun mərasimdə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, Xocalı soyqrımı barədə ədalətli və cəsarətli çıxışı xüsusilə qeyd edilməlidir.
İSESKO-nun Baş direktoru Ə.O.ət-Tuveycri Bakıda keçirilmiş “23-cü Crans Montana illik forum”da iştirak etmək məqsədilə 2012-ci ildə tarixlərində ölkəmizdə səfərdə olmuşdur. Səfər çərçivəsində Ə.O.ət-Tuveycri Respublikamızın Birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban Əliyeva tərəfindən qəbul edilmişdir. Mehriban xanım Əliyeva İSESKO-nun 30 illik yubiley xatirə qızıl medalı ilə təltif edilmişdir.
İSESKO-nun Baş direktoru Ə.O.ət-Tuveycri “İkinci Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu”nda iştirak etmək məqsədilə 4—5 oktyabr 2012-ci il tarixlərində ölkəmizdə səfərdə olmuşlar. Səfər çərçivəsində Ə.O.ət-Tuveycri Prezident İlham Əliyev tərəfindən qəbul edilmişdir. Ə.O.əl-Tüveycri təşkilatın fəaliyyətinə göstərdiyi yüksək qayğıya və dəstəyə görə İSESKO-nun 30 illiyinə həsr olunmuş emblemi dövlətimizin başçısına təqdim etmişdir.
7 may 2013-cü il tarixində İSESKO-nun mənzil qərargahında Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri Heydər Əliyevin anadan olmasının 90 illiyinə həsr olunmuş təntənəli mərasim keçirilmişdir.
İSESKO-nun Baş direktoru Ə.O.ət-Tuveycri Azərbaycan Respublikası, İSESKO və BMT-nin birgə təşkilatçılığı ilə Bakıda keçirilmiş “Terrorizmin qarşısının alınması üçün əməkdaşlığa dair Beynəlxalq Konfrans”da, Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü, YUNESKO və İSESKO-nun dəstəyi ilə Bakıda keçirilən “İkinci Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda (29 may-1 iyun 2013-cü il), “Üçüncü Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu”nda (31 oktyabr—1 noyabr 2013-cü il) iştirak etmək məqsədilə ölkəmizdə səfərlərdə olmuşdur.
22—24 oktyabr 2013-cü il tarixlərində Bakıda “ İSESKO-nun Asiya regionu ölkələri üzrə Milli komissiyaları baş katiblərinin regional iclası” keçirilmişdir.
11—12 noyabr 2013-cü il tarixlərində Bakı şəhəri “İSESKO-ya üzv ölkələrin Uşaq Məsələləri üzrə nazirlərinin IV Konfransı”na ev sahibliyi etmişdir. Konfransın əsas mövzusu islam dünyasında uşaqlar və urbanizasiya problemləri olmuşdur. Konfransdan əvvəl 8—9 noyabr tarixlərində İSESKO-ya üzv ölkələrin uşaq məsələləri üzrə yüksək səviyyəli ekspertlərinin görüşü keçirilmişdir.
2014-cü ilin 11 mart tarixində Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin paytaxtı Əbu Dabi şəhərində keçirilmiş “Müsəlman cəmiyyətlərində sülhün təşviqi” mövzusunda beynəlxalq konfrans çərçivəsində Azərbaycanla bağlı xüsusi tədbir təşkil edilmişdir.
2014-cü ilin 24-26 aprel tarixlərində Bakı şəhərində keçirilmiş İslam Dünyasının Gənc (20 yaşadək) klassik musiqi ifaçılarının 3-cü Beynəlxalq festival-müsabiqəsinə İSESKO tərəfindən təşkilati dəstək göstərilmişdir.
2014-cü ilin 19 noyabr tarixində İSESKO Baş direktoru Ə.O.əl-Tuveycri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin Himayəçilik Şurasının üzvü təyin edilmişdir.
2015-ci ilin 23—24 noyabr tarixlərində İslam Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatının İcraiyyə Şurasının 36-cı sessiyası Bakıda keçirilmişdir.
2015-ci ilin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 25 noyabr 2015-ci il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası və İSESKO arasında hərtərəfli uğurlu əməkdaşlığın qurulmasında səmərəli fəaliyyətinə və Azərbaycan xalqının mədəni irsinin beynəlxalq miqyasda tanıdılmasında müstəsna xidmətlərinə görə İSESKO Baş direktoru Ə.O. əl-Tuveycri “Dostluq” ordeni ilə təltif edilmişdir.
26—27 noyabr 2015-ci il tarixlərində İslam Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatının 12-ci Baş Konfransı Bakıda keçirilmişdir. Tədbirin açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev və xanımı, İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva iştirak etmişdir.
11 Noyabr 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi ilə İslam Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb.
Anlaşma Memorandumunun imzalanmasında məqsəd Dövlət Agentliyi və İSESKO arasında mövcud ikitərəfli əməkdaşlığı daha da gücləndirmək, İSESKO-ya üzv ölkələrdə dövlət xidmətlərinin göstərilməsi sahəsini daha da təkmilləşdirmək üçün “ASAN xidmət” modelinin tətbiqi üzrə əməkdaşlığı təşviq etdirməkdən ibarətdir.
2018-ci il 20 iyun tarixində Naxçıvanda “Naxçıvan İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı—2018”in açılış tədbiri keçirilmişdir. Tədbirdə İSESKO-nun sabiq Baş direktoru Əbdüləziz Osman əl-Tuveycri və müxtəlif ölkələrdən gəlmiş rəsmi qonaqlar iştirak etmişlər.
AZƏRBAYCAN — TÜRK DÖVLƏTLƏRİ TƏŞKİLATI
Uzun illər ərzində türk dünyası beynəlxalq münasibətlər sisteminin mühüm subyekti kimi diqqət mərkəzində olmuşdur.
2009-cu il oktyabr ayının 3-də Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə prezidentləri tərəfindən imzalanan Naxçıvan Sazişi ilə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının qurulması, əlbəttə ki, türk dünyasının siyasi çəkisini artırmış və beynəlxalq faktor kimi təsirini genişləndirməyə imkan yaratmışdır.
Türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının 3 oktyabr 2009-cu il tarixində Naxçıvan şəhərində keçirilən Zirvə görüşündə imzalanmış Sazişə əsasən Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə təşkilatın təsisçi üzvləridir.
Təşkilatın əsas fəaliyyət məqsədləri və vəzifələri Naxçıvan Sazişi ilə müəyyən edilmiş və aşağıdakılardan ibarətdir:
- Tərəflər arasında qarşılıqlı etimadın möhkəmləndirilməsi;
- Regionda və dünyada sülhün bərqərar edilməsi;
- Xarici siyasət məsələlərinə ortaq yanaşmanın təşviq edilməsi;
- Beynəlxalq terrorizm, separatçılıq, ekstremizm və transmilli cinayətkarlığa qarşı mübarizənin əlaqələndirilməsi;
- Ortaq maraq kəsb edən bütün sahələrdə regional və ikitərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsi;
- Ticarət əlaqələri və investisiyalar üçün əlverişli şəraitin yaradılması;
- Hərtərəfli və balanslaşdırılmış iqtisadi yüksəlişə, sosial və mədəni inkişafa səy göstərilməsi;
- Elm, texnologiyalar, təhsil və mədəniyyət sahəsində qarşılıqlı əlaqələrin genişləndirilməsi;
- Kütləvi informasiya vasitələri arasında əlaqələrin, eləcə də daha geniş miqyasda informasiya mübadiləsinin təşviq edilməsi;
- Hüquqi məlumatların mübadiləsinin, hüquq sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi.
Təşkilatın baş katibliyi İstanbulda, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı Ankarada, Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyası Bakıda, Beynəlxalq Türk Akademiyası Nursultanda yerləşir.
Türk Şurası ötən illər böyük inkişaf yolu keçib. Təşkilat 12 il ərzində bütün atributları və səlahiyyətləri ilə və tamhüquqlu beynəlxalq təşkilat kimi mövcud olsa da, adının dəyişdirilməsi ona yeni, xüsusi status verib, beynəlxalq aləmdə nüfuzunu və rolunu artırdı. Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə arasında qurulan təşkilatın bu qısa müddətdə üzvlərinin sayı 7-yə çatıb, daha 2 dövlət — Macarıstan və Türkmənistan isə müşahidəçi statusu alıb. Beləliklə, Türk Dövlətləri Təşkilatının ortaq bayrağı altında dünyada bütün suveren və müstəqil türk dövlətləri birləşib, həmçinin qurumda özünü türk dünyasının bir hissəsi hesab edən Macarıstan da təşkilatda yer alıb.
2021-ci il 12 noyabr tarixində İstanbulda keçirilmiş Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının VIII Zirvə Görüşündə dünyanın siyasi sistemində önəmli bir platformaya çevrilməkdə olan Türk Şurasının bundan sonra Türk Dövlətləri Təşkilatı adı ilə fəaliyyətini davam etdirməsi haqqında qərar qəbul edilmişdir.
“Təşkilat” statusu türk dövlətlərinə imkan verir ki, bütün sahələrdə əlaqələri daha yüksək səviyyəyə qaldırsınlar. Tarixi İstanbul Zirvə görüşündə olduqca mühüm olan “Türk dünyasına baxış — 2040” konsepsiyası qəbul edildi və liderlər arasında Bəyannamə imzalandı. Türk dünyası dövlətlərinin gələcək hədəflərini müəyyənləşdirən bəyannamədə əhəmiyyətli məqamlar yer almışdır.
Zirvə görüşündə mühüm qərarlardan biri təşkilatın müşahidəçiləri və tərəfdaşları ilə bağlı müddəaların qəbul edilməsi olub. Daha bir mühüm qərar, türk dünyasının ilk maliyyə qurumu olan Türk İnvestisiya Fondunun yaradılması olub. Fondun yaradılması təşkilata üzv ölkələr arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsində, ticarət dövriyyəsinin və qarşılıqlı investisiyaların həcminin artırılmasında böyük rol oynayacaq.
Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə yanaşı, bu qurumun əlaqəli orqan və qurumları olan TÜRKSOY, TÜRKPA, Türk Akademiyası, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Türk Biznes Şurası ilə də sıx əməkdaşlıq edir və üzv ölkələr arasında elm, təhsil, mədəniyyət və incəsənət sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi, beynəlxalq səviyyədə türk dünyasının ortaq dəyərlərinin tanıdılması və təşviq edilməsi sahəsində aktiv rol oynayır. Təsadüfi deyildir ki, təşkilatın 2012-ci ildə Bişkekdə keçirilmiş İkinci Zirvə görüşündə Azərbaycanın təşəbbüsü ilə yaradılmış Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu 2015-ci il tarixindən etibarən qərargahı Bakı şəhərində yerləşməklə beynəlxalq təşkilat kimi fəaliyyətə başlamışdır.
Qərargahı Ankarada yerləşən TÜRKSOY (Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı) 1993-cü ildə təsis edilmişdir. Təşkilatın fəaliyyət məqsədi üzv ölkələr arasında elm, təhsil, mədəniyyət və incəsənət sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi, beynəlxalq səviyyədə türk dünyasının ortaq dəyərlərinin tanıdılması və təşviq edilməsi, eləcə də türkdilli ölkələr arasında mədəni əlaqələrin dərinləşdirilməsidir.
TÜRKPA (Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyası) İstanbul sazişi əsasında yaradılmış, 2008-ci ildə fəaliyyətə başlamışdır. Qərargahı Bakıda yerləşir. Assambleyanın məqsədi türkdilli ölkələrin parlament strukturları arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsindən ibarətdir.
Türk Akademiyası 2010-cu ildə Qazaxıstanda qeydiyyatdan keçmiş təşkilat olaraq fəaliyyətə başlamışdır. Türk Akademiyasının yaradılması haqqında Saziş 22-23 avqust 2012-ci ildə Türk Şurasının Bişkekdə keçirilən 2-ci Zirvə Görüşündə imzalanmış və Akademiyaya beynəlxalq status verilmişdir. Türk Akademiyası Astanada yerləşir. Türk dilinin, ədəbiyyatının, mədəniyyətinin və etnoqrafiyasının tədqiqini koordinasiya və təşviq etmək məqsədilə fəaliyyət göstərir. Akademiyanın digər fəaliyyət məqsədləri türk xalqlarının mədəni və mənəvi irsinin tədqiq edilməsi, dünya sivilizasiyasının inkişafında payının artırılması, dünya ictimaiyyətinin türk xalqlarının nailiyyətləri haqqında məlumatlandırılmasıdır.
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Nizamnaməsi 22-23 avqust 2012-ci ildə Bişkek Zirvəsində imzalanmışdır. Qərargahı Bakı şəhərində yerləşən Fond türk dünyası ilə bağlı müxtəlif tədbirlər, layihələr və proqramları maliyyələşdirmək və dəstəkləmək yolu ilə türk mədəniyyətinin və irsinin qorunmasına, tədqiqinə və təbliğinə köməklik göstərir.
Türk Biznes Şurası 2011-ci ildə təsis edilmişdir. Qurum Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin işgüzar dairələri və digər təşkilatları vasitəsilə türkdilli ölkələr arasında iqtisadi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsini həyata keçirir.
Türk Dövlətləri təşkilatı beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığa böyük önəm verir. Təşkilat artıq İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, ATƏT, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri Müşavirəsi, BMT-nin bir sıra qurumları ilə əlaqələr qurmuşdur. Hazırda bu gün bir çox dövlətlər Türk Dövlətləri təşkilatlarında status almaq arzusunu ifadə edib ki, bu da onun yüksək beynəlxalq nüfuzuna dəlalət edir.
AZƏRBAYCAN – QARA DƏNİZ İQTİSADİ ƏMƏKDAŞLIQ TƏŞKİLATI
1992-ci ildə 11 dövlət tərəfindən (Azərbaycan, Türkiyə, Albaniya, Bolqarıstan, Gürcüstan, Ukrayna, Rumıniya, Moldova, Rusiya, Yunanıstan, Ermənistan və 1999-cu ildə Serbiyanın təşkilata qoşulması ilə) yaradılan QDİƏT-in başlıca məqsədi region dövlətləri arasında qarşılıqlı iqtisadi, siyasi əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi və bölgədə birgə səylər nəticəsində təhlükəsizliyin qorunmasından ibarətdir.
Təşkilatda müşahidəçi statusunda ABŞ, Avstriya, Polşa, Almaniya, İtaliya, İsrail, Çexiya, Slovakiya, Xorvatiya, Belarus, Misir, Tunis kimi dövlətlər və Avropa İttifaqı Komissiyası, Beynəlxalq Qara Dəniz Klubu, Enerji Xartiyası Katibliyi, Qara Dəniz Komissiyası kimi təşkilatlar iştirak edirlər.
Azərbaycan 1992-ci il iyunun 25-dən etibarən QDİƏT-in təsisçi üzvüdür. Həmin tarixdə təşkilatın 11 təsisçi üzv ölkəsinin dövlət başçıları tərəfindən QDİƏT-in Bəyannaməsi imzalandı. Bəzən “İstanbul Bəyannaməsi” adlanan bu sənəddə Qara dəniz əməkdaşlığının prinsipləri, əsasları, istiqamətləri və ilkin mexanizmləri əks olunmuşdur. Azərbaycanın bu təşkilatın işində iştirakının əsas məqsədi Qara dəniz regionunda xüsusi rola malik olduğunu sübut etmək və onu möhkəmləndirmək, regiona mütərəqqi qurucu münasibət bəslədiyini göstərmək, Avropaya inteqrasiya siyasətini həyata keçirmək, Azərbaycanın nəqliyyat-tranzit potensialını gücləndirmək, üzv ölkələrlə çoxtərəfli əməkdaşlıq mexanizmi qurmaq, bununla da strateji maraqlarını qorumaq idi. Təşkilat daxilində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsində 1995-ci il iyunun 30-da Buxarestdə keçirilən QDİƏT-ə üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının zirvə görüşü mühüm rol oynamışdır. Bu zirvə görüşündə Ümummilli lider Heydər Əliyev də iştirak etmişdir. Tədbirdə çıxış edən Heydər Əliyev münaqişələrin həllində regionda siyasi şəraiti sabitləşdirmək üçün inteqrasiya proseslərinin genişləndirilməsinin vacib olduğunu bildirmişdir. Zirvə görüşünün sonunda qəbul edilən Buxarest Bəyannaməsində region ölkələri arasında iqtisadi əməkdaşlığı sürətləndirmək, müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq etmək, xüsusi layihələri həyata keçirmək, biznes dairələri arasında əlaqələri təşviq etmək və s. məsələlərin vacibliyi vurğulanmışdır. 1998-ci il iyunun 5-də təşkilata üzv dövlət və hökumət başçılarının Yalta şəhərində keçirilən görüşündə təşkilatın nizamnaməsi imzalanmışdır. Dövlət başçısı Heydər Əliyev tərəfindən 1998-ci il dekabrın 1-də imzalanmış sərəncamla QDİƏT-in Nizamnaməsi Azərbaycan Respublikası tərəfindən təsdiq edilmişdir. Azərbaycan müxtəlif dövrlərdə təşkilatın qaydalarına uyğun olaraq QDİƏT-in sədrliyini həyata keçirmişdir. Azərbaycanın sədrliyi dövründə əsasən nəqliyyat, energetika, kommunikasiya, ticarət sahələrində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi üçün layihələr həyata keçirilmişdir. Azərbaycan Respublikası QDİƏT çərçivəsində bir sıra prioritet sahələr, o cümlədən ticarət, gömrük, nəqliyyat, enerji, ətraf mühit, informasiya və kommunikasiya, elmi tədqiqat, texnologiyalar və s. üzrə qarşılıqlı maraqlar əsasında əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə əhəmiyyət verir. Təşkilatın prioritet istiqamətləri olan enerji və nəqliyyat sahələrinə Azərbaycan mühüm önəm verir. Azərbaycan Respublikası tərəfindən istər QDİƏT-ə daxil olan, istərsə də bu təşkilata üzv olmayan dövlətlərlə bu sahələrdə geniş əməkdaşlıq qurulmuşdur. Azərbaycanın əsas iştirakçısı olduğu və tam gücü ilə dəstəklədiyi enerji layihələri (Bakı–Tbilisi–Ceyhan, Bakı –Novorossiysk və Bakı– Supsa neft kəmərləri, Bakı – Tbilisi – Ərzurum, hazırda həyata keçirilən TANAP, TAP qaz boru kəmərləri və bütövlükdə “Cənub Qaz Dəhlizi”) və nəqliyyat layihələri (Bakı–Tbilisi–Qars) Xəzər hövzəsi ilə Qara dəniz hövzəsi arasında iqtisadi əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsinə xidmət edir. Azərbaycanın coğrafi-strateji mövqeyi, bir sıra mühüm nəqliyyat dəhlizlərinin bu ərazidən keçməsi ölkəni Avropa ilə Asiya arasında etibarlı tranzit məkanına çevirmişdir.
26 iyun 2012-ci il tarixində İstanbulda Prezident İlham Əliyevin də iştirakı ilə QDİƏT-in 20 illik Yubiley Sammiti keçirilmişdir.
Təşkilat yaranandan bəri fəaliyyəti dövründə QDİƏT üzv ölkələr arasında siyasi və iqtisadi münasibətlərin daha da yaxınlaşmasına yeni imkanlar açmışdır. Təşkilatın beynəlxalq iqtisadiyyatda önəmli rolu olmuş, bölgədə iqtisadi əlaqələrin, o cümlədən üzv ölkələr arasında əməkdaşlığın genişlənməsinə, özəl sektorun, ticarətin, mədəniyyətin, turizmin inkişafına təkan vermişdir. Bütün bunlar isə üzv ölkələrin səyləri nəticəsində mümkün olmuşdur. Avrasiyanın mərkəzində yerləşən, Qara dənizətrafı və ona yaxın ölkələri, o cümlədən Azərbaycanı birləşdirən bu təşkilat tarixi İpək Yolunun bərpasında və enerji resurslarının daşınmasında mühüm rola malikdir.
Azərbaycan QDİƏT yaranandan bəri bu qurumdan regional və regionlararası iqtisadi əməkdaşlıq platforması kimi yararlanmışdır. Qarşılıqlı iqtisadi maraqlara söykənən beynəlxalq əməkdaşlığı dəstəkləyən Azərbaycan üçün QDİƏT gələcəkdə də ölkənin iqtisadi inkişafı, Qara və Xəzər dənizləri regionları arasında əlaqələrin möhkəmləndirilməsi baxımından müəyyən rol oynamaq imkanlarına malikdir.
AZƏRBAYCAN – İQTİSADİ ƏMƏKDAŞLIQ TƏŞKİLATI
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) əsası Türkiyə, İran və Pakistanın təşəbbüsü ilə 1985-ci ildə qoyulmuşdur. İƏT 1964-1979-cu illərdə fəaliyyət göstərmiş Regional Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının davamı kimi yaradılmışdır. Təşkilatın əsas məqsədi region dövlətlərinin sahib olduğu resurslardan tam istifadəni təmin etməklə İƏT-in dünya iqtisadiyyatında payını artırmaqdır. Bu da, öz növbəsində, üzv dövlətlərin iqtisadiyyatının dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunmasına gətirib çıxaracaqdır. İƏT eyni zamanda iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, üzv dövlətlər və digər dövlətlər arasında ticarət baryerlərinin aradan qaldırılmasına çalışır. 1992- ci ildə Türkiyə, İran və Pakistandan başqa, daha 7 dövlət, o cümlədən Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Tacikistan, Qırğızıstan və Əfqanıstan bu təşkilata qoşulmuşdur. Yeni üzvlərin təşkilata qoşulması İƏT Nazirlər Şurasının 1992-ci il noyabrın 28-də İslamabadda keçirilmiş növbədənkənar iclası zamanı İzmir müqaviləsinə qoşulmaqla baş vermişdir. Bundan sonra yeni üzv dövlətlərin xarici işlər nazirləri tərəfindən İƏT-ə qəbul olunmaları barədə akt imzalanmışdır. İƏT-ə yeni üzvlərin daxil olması tarixi hazırda “İƏT Günü” kimi qeyd olunur. İƏT-ə üzv dövlətlərin sayının artması və bununla da daha böyük regionu əhatə etməsi onun vəzifələrini artırmış və daha böyük resursları idarə etmək imkanı yaratmışdır. İƏT regionunda iqtisadi əlaqələrin inkişaf etdirilməsi qarşısında dayanan əsas maneələr lazımi infrastrukturun və institutların olmamasıdır. Məhz buna görə də İƏT bu maneələrin aradan qaldırılması istiqamətində müxtəlif layihələr həyata keçirir.
İƏT-in əsas ali orqanı iştirakçı ölkələrin xarici işlər nazirlərindən ibarət Nazirlər Şurasıdır. Nazirlər Şurasının iclasları ildə bir dəfə növbə ilə iştirakçı ölkələrin birinin ərazisində keçirilir. İƏT-in Katibliyi Tehranda yerləşir. Onun rəhbəri, yəni Baş katib 4 ildən bir üzv ölkələr arasından növbə ilə seçilir. İƏT 1993-cü ildə BMT Baş Assambleyasının 48-ci sessiyasında BMT-də, 1994-cü ildə isə İslam Konfransı Təşkilatında müşahidəçi statusu almışdır.
Sovet hökuməti dağıldıqdan sonra bir çox postsovet dövləti kimi, Azərbaycanın da İƏT-ə marağı yarandı. Çünki keçmiş SSRİ-nin tərkibində olan dövlətlər beynəlxalq ticarət əlaqələrindən və dəyər zəncirindən kənarda qalmışdılar. İƏT bu dövlətlər üçün iqtisadi əlaqələri genişləndirmək imkanı yaradırdı. Bazar iqtisadiyyatına keçidin ilk mərhələsində olan Azərbaycan üçün dünya ticarətinə qoşulmaq çətin idi, məhz buna görə də İƏT Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası üçün imkan yaradırdı. Digər tərəfdən, coğrafi mövqe və mədəni yaxınlıq baxımından da İƏT-ə üzv dövlətlərlə iqtisadi əlaqələrin qurulması əhəmiyyətli idi. Eyni zamanda təbii resurslarla zəngin olan bir ölkə kimi Azərbaycanın iqtisadi maraqları İƏT-in iqtisadi maraqları ilə üst-üstə düşürdü. Azərbaycan Respublikası ilə İƏT arasında ilk münasibətlərin yaranması 1991-ci ilin fevralına təsadüf edir. Azərbaycan İƏT-ə bu qurumun təsis edilməsi haqqında 1987-ci il tarixli İzmir müqaviləsinin və bu müqavilənin 1990-cı il 18 iyun və 1992-ci il 28 noyabr tarixli protokollarının Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 3 sentyabr 1993-cü il tarixli 699 nömrəli qərarı ilə ratifikasiya etməsi nəticəsində qoşulmuşdur. 1997-ci ildən bəri Azərbaycan Respublikasının İran İslam Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri eyni zamanda İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Daimi Nümayəndələr Şurasında Azərbaycan Respublikasının daimi nümayəndəsidir. İƏT çərçivəsində Azərbaycan digər üzv ölkələrlə bir sıra prioritet sahələr, o cümlədən nəqliyyat, enerji, ticarət və investisiya sahələri üzrə əməkdaşlıq etməkdədir. Bu çərçivədə Azərbaycan “İƏT-ə üzv dövlətlər arasında ticarət əməkdaşlığına dair Çərçivə Sazişi”, “İƏT regionunda tranzit nəqliyyatı haqqında Saziş”, “İƏT regionunda investisiyaların təşviqi və qorunması haqqında Saziş” də daxil olmaqla, müxtəlif sahələrdə 11 sənəd imzalamışdır4. Üzv dövlətlərin strateji coğrafi mövqedə yerləşməsi, Qərblə Şərqi birləşdirən nəqliyyat yollarına və zəngin təbii sərvətlərə malik olması İƏT-in əhəmiyyətini daha da artırır. Bu baxımdan Azərbaycan İƏT-də xüsusi əhəmiyyətə malik olan dövlətlərdəndir. İƏT ilə əlaqələr daima Ümummilli lider Heydər Əliyevin diqqət mərkəzində olmuşdur. Bu, eyni zamanda Ümummilli liderin o dövrdə müsəlman dünyası ilə əlaqələrin genişləndirilməsi istiqamətində apardığı siyasətlə bağlı idi. 1993-cü il 5-7 iyul tarixlərində İstanbulda İƏT ölkələri dövlət başçılarının II sammiti keçirilmişdi. Həmin dövrdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirən Ali Sovetin Sədri Heydər Əliyev İƏT-in II Sammitinin iştirakçılarına müraciət ünvanlamışdı. Bu sammitdə İƏT-in uzunmüddətli inkişafına dair İstanbul Bəyannaməsi qəbul edilmişdir. Bəyannamədə İƏT-in iqtisadiyyat, elm və mədəniyyət sahələrində başlıca vəzifələri və fəaliyyət istiqamətləri müəyyənləşdirilmişdir. İstanbul sammitində iştirakçılar erməni silahlı qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərinə hücumlarını pisləmiş, Ermənistandan öz qoşunlarını Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən çıxarmağı və BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822-ci qətnaməsini yerinə yetirməyi tələb etmişdilər. 1995-ci il martın 13-də İslamabadda İƏT-in III Sammiti öz işinə başlamış və Azərbaycan bu sammitdə xarici işlər naziri səviyyəsində təmsil olunmuşdu. Sammitdə tranzit ticarəti, İƏT ölkələri iş adamlarına viza verilməsi prosedurunun sadələşdirilməsi, İƏT gəmiçilik şirkətinin, İƏT hava şirkətinin və onların nizamnamələrinin təsis olunması barədə sazişlər imzalanmışdır. 1996-cı il 13-14 may tarixlərində isə Heydər Əliyev İƏT-in Aşqabadda keçirilən IV Sammitində iştirak etmişdi. Sammitdə çıxış edən ölkə başçısı demişdir: “Dünya təcrübəsi göstərir ki, heç bir ölkə beynəlxalq əməkdaşlıq, təcrübə mübadiləsi olmadan, səylər və ehtiyatlar birləşdirilmədən təkbaşına iqtisadi tərəqqiyə nail ola bilməz. Məhz buna görə də təşkilatda fəal iştirak etmək təkcə iqtisadi maraqların olmasından deyil, həm də tarixi köklərin, ənənələrin, mədəniyyətin eyniliyi ilə bağlı olduğumuz qardaş ölkələrlə sıx əməkdaşlıq Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətinin üstün istiqaməti olmasından irəli gəlir”. Bu sammitdə eyni zamanda nəqliyyat və kommunikasiyanın inkişafına dair (1998-2007-ci illər üçün) proqram qəbul edilmişdir. İƏT-in 2000-ci il iyunun 9-da Tehranda keçirilən zirvə görüşündə Pakistanın keçmiş dövlət başçısı Pərviz Müşərrəf Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünə son qoymaq üçün ölkəsinin hər cür yardım göstərməyə hazır olduğunu bəyan etmişdi. Prezident Heydər Əliyev regionda iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi üçün Böyük İpək Yolunun bərpa olunmasının vacibliyini diqqətə çatdırmışdı.
2002-ci il oktyabrın 18-də İƏT-in İstanbulda keçirilən VII Zirvə görüşündə Prezident Heydər Əliyev iştirak etmişdi. Bu toplantıdakı çıxışında Prezident Əfqanıstanda baş verən müsbət dəyişiklikləri alqışlayaraq 350 milyona yaxın insanın yaşadığı regionu əhatə edən İƏT-in yoxsulluğun azaldılması üçün xüsusilə dövlətlərarası əməkdaşlığı inkişaf etdirməli olduğunu və birgə layihələrin həyata keçirilməsinin təşviq edilməsinin əhəmiyyətini vurğulamışdır. Prezident İlham Əliyev də İƏT ilə əməkdaşlığa xüsusi diqqət yetirmiş və bu əməkdaşlığı xarici siyasətin prioritet sahələrindən biri kimi qiymətləndirmişdir.
İƏT-in IX Zirvə görüşü 2006-cı ildə Bakıda keçirilmişdir. Bu toplantı İƏT tarixində vacib görüşlərdən biri hesab olunur. IX Zirvə görüşündən sonra İƏT-də sədrlik Azərbaycana keçmişdir. Azərbaycan Prezidenti zirvə görüşündə çıxış edərək demişdir: “Biz bir neçə beynəlxalq, regional layihələrin iştirakçısı, təşkilatçısıyıq və çox istəyirik ki, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində də konkret layihələr daha çox olsun. Biz konkret məsələlər ətrafında diskussiya apararaq və praktik addımların atılması üçün lazım olan bütün tədbirləri görməliyik”. 2007-ci il fevralın 8-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev İƏT-in Baş katibi Xurşid Ənvəri qəbul etmişdir. Görüş zamanı Baş katib Pakistan xalqının Ermənistanın Azərbaycana təcavüzünü qəti şəkildə pislədiyini bir daha bəyan etmişdir. X Zirvə görüşü isə Tehranda 2009-cu il martın 11-də keçirilmişdir.
Prezident İlham Əliyev bu toplantıda cıxış edərək bildirmişdir: “Son üç il ərzində bizim sədrliyimiz altında İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatında müxtəlif təşəbbüslər irəli sürülmüşdür. Eyni zamanda, Azərbaycanın təşəbbüsü ilə bölgədə enerji, nəqliyyat və digər sahələrdə çox önəmli addımlar atılmışdır. Azərbaycan enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi işinə öz töhfəsini verməkdə davam edir”. Sammitdə eyni zamanda Tehran Bəyannaməsi qəbul olunmuşdur. Bəyannamədə regional münaqişələrin sülh yolu ilə və dövlətlərin ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinin zəruriliyi vurğulanmışdır. 2012-ci il İƏT çərçivəsində bir çox tədbirlərin Azərbaycanda keçirilməsi ili kimi yadda qalmışdır. Belə ki, 2012-ci ilin 2-3 may tarixlərində Azərbaycanda İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondunun (AZPROMO) təşkilatçılığı ilə İƏT-ə üzv dövlətlərin ticarətin təşviqi üzrə təşkilatlarının rəhbərlərinin 2-ci iclası Bakıda keçirilmişdir.
16 oktyabr 2012-ci ildə Bakıda İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının 12-ci Zirvə görüşü keçirilib. Zirvə toplantısının yekununda Bakı bəyannaməsi qəbul edilib.
Azərbaycanın İƏT ilə iqtisadi əlaqələrində qurumun Ticarət və İnkişaf Bankı da mühüm rol oynayır. Ticarət və İnkişaf Bankı (“ECOBank”) 2008-ci ildə İƏT ölkələrinin daxili regional ticarətini genişləndirmək, iqtisadi inkişafı sürətləndirmək və infrastruktur, telekommunikasiya, energetika və digər sahələrdə həyata keçirilən layihələri maliyyələşdirmək məqsədilə yaradılmışdır. 2012-ci il sentyabrın 28-də bankın nizamnaməsi Azərbaycan Respublikası tərəfindən imzalanmış, 2013-cü il fevralın 15-də Milli Məclis tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Hazırda Azərbaycan “ECOBank”ın səhmdarlarından biridir.
İƏT regionun əsas nəqliyyat xətləri olan Şimal-Cənub və Şərq-Qərb dəhlizlərinin inkişaf etdirilməsi üçün layihələr həyata keçirir. Bu layihələr çərçivəsində Azərbaycan Qəzvin–Rəşt–Astara dəmir yolu layihəsinin iştirakçısıdır.
2017-ci il oktyabrında İstanbulda İnkişaf etməkdə olan səkkiz ölkənin İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (D-8) “Əməkdaşlıq yolu ilə imkanları artırmaq” devizi altında IX Zirvə görüşü keçirilib.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın dəvəti ilə xüsusi qonaq qismində Zirvə görüşündə iştirak edib.
Azərbaycan üçün İƏT daima etibarlı tərəfdaş olmuşdur. Buna görə də Azərbaycan bu əməkdaşlığa istər ticarət əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi, istər daxili tələbatın ödənilməsi, istərsə də dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyanın artırılması baxımından xüsusi əhəmiyyət vermiş və yüksək qiymətləndirmişdir. İƏT ilə əməkdaşlığı daha da əhəmiyyətli edən isə müstəqilliyinin ilk illərində dünya ilə iqtisadi əlaqələrdən geri qalan Azərbaycan üçün İƏT-in geniş və perspektivli imkanlar yaratması və Azərbaycanın dünya bazarına qoşulmasına yardımçı olması olmuşdur. Ümummilli lider Heydər Əliyev də o dövrdə Azərbaycan iqtisadiyyatını böhrandan çıxarmaq üçün beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin inkişaf etdirilməsinə böyük əhəmiyyət vermiş və vəziyyəti ustalıqla qiymətləndirərək, Azərbaycanın İƏT ilə münasibətlərinin inkişaf etdirilməsinə çalışmışdır.
Təsadüfi deyil ki, İƏT-in IX və XII Zirvə görüşləri, İƏT-ə üzv dövlətlərin ticarətin təşviqi üzrə təşkilatlarının rəhbərlərinin 2-ci iclası, İqtisadi Tədqiqatlar üzrə Daimi Komitənin 2-ci iclası və “İqtisadiyyat” jurnalının redaksiya heyətinin 1-ci iclası, Görkəmli xadimlər qrupunun 7-ci iclası, İƏT-in XII Zirvə görüşü, İƏT-ə üzv ölkələrin 4-cü Biznes Forumu və digər bu kimi əhəmiyyətli tədbirlər Azərbaycanda keçirilmişdir. İƏT-ə üzv dövlətlər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə konkret münasibət bildirmiş, beynəlxalq normalara qarşı çıxaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozan Ermənistana tənqidi yanaşmış və ölkəmizin maraqlarını haqlı olaraq müdafiə etmişlər.
Hal-hazırda Azərbaycan bir sıra regional layihələrin fəal iştirakçısı kimi İƏT ilə əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsinə öz töhfəsini verməkdədir.
ABŞ
Səfirlik, Vaşinqton
(Amerika Dövlətləri Təşkilatı yanında daimi müşahidəçi)
Ünvan: 2741 34th str. N.W., Washington, DC 20008, USA
Tel: (+1202) 337 35 00, (+1202) 337 59 12 (konsulluq şöbəsi)
Faks: (+1202) 337 59 11, (+1202) 337 59 13 (konsulluq şöbəsi)
E-mail: azerbaijan@azembassy.us, consul@azembassy.us
washington@mission.mfa.gov.az
Website: www.azembassy.us
BMT yanında daimi nümayəndəlik, Nyu-York
(eyni zamanda Kuba, Venesuela, Yamayka, Nikaraquada akkreditə olunub)
Ünvan: 633 Third Avenue, Suite 3210, New York, NY 10017
Tel: (+1212) 371 25 59, (+1212) 371 28 32
Faks: (+1212) 371 27 84, (+1646) 738 61 43
E-mail: newyork@mission.mfa.gov.az, azerbaijan@un.int
Website: un.mfa.gov.az
Baş Konsulluq, Los Anceles
Ünvan: 11766 Wilshire Blvd., 1410 Los Anceles, California, US 90025
Tel: (+1310) 444 91 01
Faks: (+1310) 477 48 60
E-mail: losangeles@mission.mfa.gov.az
Website: losangeles.mfa.gov.az
Fəxri Konsulluq, Santa Fe
Ünvan: 2220 Wilderness Meadow Road Santa Fe, NM 87505 USA
Tel: (+1505) 986 60 74
E-mail: ermchaffie@msn.com
ALMANİYA
Səfirlik, Berlin
Ünvan: Hubertusallee 43, 14193 Berlin
Tel: (+49(0)30) 219 16 13, (+49(0)30) 206 480 63 (konsulluq şöbəsi)
Faks: (+49(0)30) 219 161 52, (+49(0)30) 219 161 51 (konsulluq şöbəsi)
E-mail: berlin@mission.mfa.gov
Website: berlin.mfa.gov.az
Fəxri Konsulluq, Ştuttqart
Ünvan: Heilbronner Strasse 154, 70191 Stuttgart
Tel: (+49(0)711) 26377-120
Fax: (+49(0)711) 26377-129
E-mail: info@honorarkonsulat-aserbaidschan.de
ARGENTİNA
Səfirlik, Buenos-Ayres
(eyni zamanda Çili, Paraqvay, Uruqvay və Boliviyada akkreditə olunub)
Ünvan: Maure 2151, Capital Federal Buenos Aires, (C1426CTN) Argentina
Tel: (+5491) 14777 3655
Faks: (+5491) 14777 8928
E-mail: buenosaires@mission.mfa.gov.az
Website: buenosaires.mfa.gov.az
AVSTRALİYA
Səfirlik, Kanberra
(eyni zamanda Yeni Zelandiya və Ficidə akkreditə olunub)
Ünvan: 5 Mialli Place, O’Malley, ACT 2606
Tel: (+612) 6290 560
Faks: (+612) 6162 2690
E-mail: canberra_mission@mfa.gov.az
Website: canberra.mfa.gov.az
Fəxri Konsulluq, Pert
Ünvan: PO Box 235, Inglewood WA 6932
Tel: (+61 41) 101 89 48
E-mail: a.rzaeva@hotmail.com
AVSTRİYA
Səfirlik, Vyana
ATƏT-in, BMT-nin Vyana bölməsinin, Nüvə Sınaqlarının Tamamilə Qadağa Olunması haqqında Müqavilə Təşkilatının, Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyinin, BMT-nin Sənaye İnkişafı Təşkilatı yanında daimi nümayəndəliyi
(eyni zamanda Sloveniya və Slovakiyada akkreditə olunub)
Ünvan: Hügelgasse 2, A-1130, Wien
Tel: (+431) 403 13 22
Faks: (+431) 403 13 23
E-Mail: vienna@mission.mfa.gov.az
Website: vienna.mfa.gov.az
Fəxri Konsulluq, Klaqenfurt Am Vörterse
Ünvan: Trattengasse 26/4, 9500 Villach
Tel: (+43) 4242/54042-26, (+43) 664/3080391
Fax: (+43) 4242/54042-25
E-mail: helmut.manzenreiter@A1.net
Fəxri Konsulluq, Sankt-Pölten
Ünvan: Leopoldsgraben 38f, 3400 Klosterneuburg
Tel: (+43) 676 30 50 100
E-mail: akb@titanen.at
BELARUS
Səfirlik, Minsk
MDB-nin nizamnamə və digər orqanlarının nəzdində daimi səlahiyyətli nümayəndəlik
Ünvan: Minsk, Starovilenskiy trakt, 5
Tel: (+375 17) 300 37 59
Faks: (+375 17) 300 37 29
E-mail: minsk@mission.mfa.gov.az
Website: minsk.mfa.gov.az
BELÇİKA
Səfirlik, Brüssel
Avropa İttifaqı yanında nümayəndəlik
(eyni zamanda Lüksemburqda akkreditə olunub)
Ünvan: Avenue Moliere 464,1050 Brussels
Tel: (+322) 345 26 60
Faks: (+322) 345 91 58
E-mail: brussels@mfa.gov.az
Website: www.azembassy.be
NATO yanında nümayəndəlik, Brüssel
Ünvan: NATO HQ, VA Building, Boulevard, Leopold III, 1110 Brussels
Tel: (+322) 707 27 97
Faks: (+322) 707 27 98
E-mail: nato@mission.mfa.gov.az
Website: http://nato-pfp.mfa.gov.az, www.aznatomission.be
BİRLƏŞMİŞ ƏRƏB ƏMİRLİKLƏRİ
Səfirlik, Abu-Dabi
Ünvan: Villa 21/23, küç. 6, əl Müşrif, P.O.Box: 45766, Abu Dabi
Tel: (+9712) 666 28 48
Faks: (+9712) 666 31 50
E-mail: abudhabi@mission.mfa.gov.az, azembuae@emirates.net.ae
Website: abudhabi.mfa.gov.az
Baş konsulluq, Dubay
Ünvan: Dubay, Cumeyra, Al-Manara şossesi, Al- Ayay küç, villa 40
Tel: (+9714) 388 37 27
Faks: (+9714) 388 37 36
E-mail: dubai@mission.mfa.gov.az
Website: dubai.mfa.gov.az
BOLQARISTAN
Səfirlik, Sofiya
Ünvan: Çarlz Darvin küç. 6,Sofiya 1113
Tel: (+3592) 817 00 70
Fax: (+3592) 817 00 77
E-mail: sofia@mission.mfa.gov.az
Website: sofia.mfa.gov.az
BOSNİYA VƏ HERSEQOVİNA
Azərbaycan Respublikasının Serbiya Respublikasındakı səfirliyinin ofisi, Sarayevo
Ünvan: Dzemala Bijedica 305, 71210, İlidza, Sarayevo
Tel: (+387 33) 695 802, (+387 33) 695 803, (+387 33) 695 804
Faks: (+387 33) 695 801
E-mail: sarajevo@mission.mfa.gov.az
Website: sarajevo.mfa.gov.az
BÖYÜK BRİTANİYA
Səfirlik, London
(eyni zamanda Danimarka, İslandiya və İrlandiya Respublikasında akkreditə olunub)
Ünvan: 4 Kensington Court, London W8 5DL
Tel: (+4420) 7938 34 12, (+4420) 7938 54 82 (konsulluq şöbəsi)
Fax: (+4420) 7937 17 83
E-mail: london@mission.mfa.gov.az
Website: azembassy.org.uk
BRAZİLİYA
Səfirlik, Braziliya
(eyni zamanda Qayana, Surinam, Ekvador və Trinidad və Tobaqo akkreditə olunub)
Ünvan: SHIS Q1 9, Conjunto 15, Casa 15, Lago Sul, Brasilia-DF
Tel: (+5561) 3253 98 03/05/11
Faks: (+5561) 3253 98 12
E-mail: brasilia_mission@mfa.gov.az
Website: brasilia.mfa.gov.az
CAR
Səfirlik, Pretoriya
(eyni zamanda Anqola, Svazilend, Zimbabve və Mozambik akkreditə olunub)
Ünvan: Albert küç. 302, Waterkloof, Pretoria 0181
Tel: (+2712) 346 10 18, (+2712) 346 08 29
Faks: (+2712) 346 18 64
E-mail: pretoria@mission.mfa.gov.az
CİBUTİ
Fəxri Konsulluq, Cibuti
Tel: (+253) 21 353 218
E-mail: nazlikamil@gmail.com
ÇEXİYA
Səfirlik, Praqa
Ünvan: Na Zatorce 783/17, Praha 6-Bubenec, 16000
Tel: (+420) 246 032 422, (+420) 246 032 424 (konsulluq şöbəsi)
Faks: (+420) 246 032 423, (+420) 246 032 425 (konsulluq şöbəsi)
E-mail: prague@mission.mfa.gov.az
Website: prague.mfa.gov.az
Fəxri Konsulluq, Karlovi Vari
Ünvan: Hamerska 192/22, 360 01,Brezova, Kar Vary
Tel: (+420) 777 800 884
E-mail: mirzoev@honorary-consul.eu
ÇİLİ
Azərbaycan Respublikasının Argentina Respublikasındakı Səfirliyinin ofisi, Santiyaqo
Ünvan: Avenida Nueva Tajamar 481, Edificio World Trade Center, Torre Norte, Piso 6, Oficina 604, 7550099-Las Condes, Santiago
Tel: (+5622) 247 79 99
Faks: (+5622) 755 22 20
E-mail: santiago@azembassy.org.ar
Website: www.azembassy.org.ar
ÇİN
Səfirlik, Pekin
(eyni zamanda Koreya Xalq Demokratik Respublikasında akkreditə olunub)
Ünvan: Qijiayuan Diplomatic Compound, Villa 3-3, 100600 Pekin
Tel: (+8610) 65 32 46 14
Faks: (+8610) 65 32 46 15
E-mail: pekin@mission.mfa.gov.az, mailbox@azerbembassy.org.cn
Website: beijing_mfa.gov.az
EFİOPİYA
Səfirlik, Əddis-Əbəbə
Afrika İttifaqı yanında daimi nümayəndəlik
(eyni zamanda Keniya, Cibuti və Ruanda Respublikasında akkreditə olunub )
Ünvan: Kolfe Keranio, Woreda 9, House 2467
Tel: (+251) 113 691 558/86
Fax: (+251) 113 691 512
E-mail: addisababa@mission.mfa.gov.az
Website: addisababa.mfa.gov.az
ESTONİYA
Ünvan: Tallin 10127, Pirita tee şossesi 20 T
Tel: (+372) 640 50 50
Fax: (+372) 640 50 51
E-mail: tallinn@mission.mfa.gov.az
Website: tallin.mfa.gov.az
ƏLCƏZAİR
Səfirlik, Əlcəzair
(eyni zamanda Tunisdə akkreditə olunub )
Ünvan: Əlcəzair şəhəri, Heydara rayonu, Əbu Nuvas küçəsi 29/bis
Tel: (+2132) 160 15 18, (+2132) 160 15 19
Fax: (+2132) 160 80 36
E-mail: algeriamission@gmail.com
FİLİPPİN
Fəxri Konsulluq, Manila
Ünvan: Unit 203 Asia Tower,151 Benavidez str.corner Paseo de Roxas, Logaspi Village, Makati City 1229
Tel: (+632) 491 76 57
E-mail: executiveassistant@faenero.com
FRANSA
Səfirlik, Paris
(eyni zamanda Müqəddəs Taxt-Tacda və Monakoda akkreditə olunub)
Ünvan: 78, Avenue d’Iena 75116 Paris
Tel: (+33) 144 18 60 20
Faks: (+33) 144 18 60 25
E-mail: paris@mission.mfa.gov.az
Website: paris.mfa.gov.az
Avropa Şurası Yanında Daimi Nümayəndəlik, Strasburq
Ünvan: 2 rue Westercamp, 67000, Strasbourg
Tel: (+33 3) 90 22 20 90
Faks: (+33 3) 90 22 20 99
E-mail: strasbourg@mission.mfa.gov.az
Website: www.coe.mfa.gov.az
YUNESKO yanında daimi nümayəndəlik, Paris
Ünvan: 1, rue Miollis, 75015 Paris
Tel: (+3301) 45 68 28 77
Tel/Faks: (+3301) 45 68 28 80
E-mail: dl.azerbaidjan@unesco-delegations.org, unesco@mission.mfa.gov.az
Website: unesco.mfa.gov.az
GÜRCÜSTAN
Səfirlik, Tbilisi
Ünvan: Gorgasali küç. 4, Tbilisi 0114
Tel: (+99532) 224 22 20
Faks: (+99532) 224 22 33
E-mail: tbilisi@mission.mfa.gov.az
Website: tbilisi.mfa.gov.az
Baş Konsulluq, Batumi
Ünvan: 6010, Batumi şəhəri, Parnavaz Mepe küç.62/ Demetre Tavdadebuli küç. 24
Tel: (+99542) 227 16 40
Faks: (+99542) 227 16 44
E-mail: batumi@mission.mfa.gov.az
Website: batumi.mfa.gov.az
HİNDİSTAN
Səfirlik, Nyu-Dehli
(eyni zamanda Banqladeş, Şri-Lanka, Maldiv, Butan və Nepalda akkreditə olunub)
Ünvan: 41, Pashchimi Marg, Vasant Vihar, New Delhi 110 057
Tel: (+9111) 26 15 22 28
Faks: (+9111) 26 15 22 27
E-mail: newdelhi@mission.mfa.gov.az
Website: newdelhi.mfa.gov.az
XORVATİYA
Səfirlik, Zaqreb
Ünvan: Srebrnyak küç. 104, Zaqreb 10000
Tel: (+385) 1 643 89 00
Faks: (+385) 1 643 89 29
E-mail: zagreb_mission@mfa.gov.az
Website: zagreb.mfa.gov.az
İNDONEZİYA
Səfirlik, Cakarta
Cənub-Şərqi Asiya Dövlətləri Assosiyasiyası (Asean) yanında daimi nümayəndəlik
(eyni zamanda Filippin, Sinqapur və Timor Lestedə akkreditə olunub)
Ünvan: JL.Karang Asem Tengah blok C5, No.20, Kuninqan Timur, 12950
Tel: (+6221) 25 55 44 08
Faks: (+6221) 25 55 44 09
E-mail: jakarta@mission.mfa.gov.az
Website: jakarta.mfa.gov.az
İORDANİYA
Səfirlik, Amman
Ünvan: Amman, Əl-Kursi, Əl-Avabed küç. 13
Tel: (+9626) 593 3231/5525
Faks: (+9626) 593 28 26
E-mail: amman@mission.mfa.gov.az
Website: amman.mfa.gov.az
İRAQ
Səfirlik, Bağdad
Ünvan: Bağdad, Yaşıl zona, Hay əl-Kindi, məhəllə 215, küçə 15, bina 15
Tel: (+964) 770 175 90 09, (+964) 770 175 90 08
E-mail: azembassy.bagdad@gmail.com
İRAN
İƏT-in Daimi Nümayəndələr Şurasında daimi nümayəndəlik
Ünvan: Tehran şəhəri, Neyestan küçəsi, Rastovan küçəsi 16
Tel: (+9821) 22 55 82 99, (+9821) 22 55 42 55
Faks: (+9821) 22 55 81 83
E-mail: az.embassy.tehran@gmail.com
Website: tehran.mfa.gov.az
Baş Konsulluq, Təbriz
Ünvan: Təbriz səhəri, Vəliəsr, Arif küçəsi 9
Tel: (+98411) 333 48 02/04
Faks: (+98411) 331 53 80
E-mail: tabriz@mission.mfa.gov.az
Website: tabriz.mfa.gov.az
İSPANİYA
Səfirlik, Madrid
Ümumdünya Turizm Təşkilatı yanında daimi nümayəndəlik
(eyni zamanda Andorrada akkreditə olunub)
Ünvan: 28043 Madrid, Ronda de la Avutarda 38
Tel: (+3491) 759 60 10
Faks: (+3491) 759 70 56
E-mail: madrid@mission.mfa.gov.az
Website: madrid.mfa.gov.az
İSVEÇ
Səfirlik, Stokholm
(eyni zamanda Finlandiya və Norveçdə akkreditə olunub)
Ünvan: Stokholm 11123, Barnhusgatan 3, 4-cü mərtəbə
Tel: (+468) 661 58 50
Faks: (+468) 411 24 58
E-mail: stockholm@mission.mfa.gov.az, azerembassy@gmail.com
Website: azembassy.se
İSVEÇRƏ
Səfirlik, Bern
(eyni zamanda Lixtenşteyn Knyazlığında akkreditə olunub)
Ünvan: Kramburgstrasse 10, CH-3006, Bern
Tel: (+4131) 350 50 40
Faks: (+4131) 350 50 41
E-mail: bern@mission.mfa.gov.az
Website: bern.mfa.gov.az
Cenevrə Şəhərində BMT Bölməsi və Digər Beynəlxalq Təşkilatlar yanında daimi nümayəndəlik
Ünvan: 237, Route des Fayards, 1290 Versoix, Suisse
Tel: (+4122) 901 18 15
Faks: (+4122) 901 18 44
E-mail: geneva@mission.mfa.gov.az
Website: geneva.mfa.gov.az
İTALİYA
Səfirlik, Roma
BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı yanında, Dünya Ərzaq Proqramı yanında, Kənd Təsərüfatının İnkişafı üzrə Beynəlxalq Fondu yanında nümayəndəlik
(eyni zamanda San-Marino və Maltada akkreditə olunub)
Ünvan: Viale Regina Margherita 1, 00198, Roma
Tel: (+3906) 85 30 55 57, 85 55 43 00 (konsulluq şöbəsi)
Faks: (+3906) 85 83 14 48
E-mail: rome@mission.mfa.gov.az, rome_consul@mfa.gov.az (konsulluq şöbəsi)
Website: rome.mfa.gov.az
Fəxri Konsulluq, Genuya
Ünvan: Via xx Settembre, 34, Genuya, 16121
Tel: (+39010) 553 46 13
Fax: (+39010) 530 34 35
E-mail: margherita.costa@hotmail.it
Fəxri Konsulluq, Kataniya
Ünvan: Kataniya, Via Gabriello Carnaza 13-95129
Tel: (+39095) 536 511
E-mail: d_coco@mfa.gov.az
KANADA
Səfirlik, Ottava
Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı yanında daimi nümayəndəlik
Ünvan: Slater küç. 275, suite 1203, Ottava, Ontario, K1P5H9
Tel: (+1613) 288 04 97
Faks: (+1613) 230 80 89
E-mail: azerbaijcan@azembassy.ca, consul@azembassy.ca, press.service@azembassy.ca
Website: ottawa.mfa.gov.az
KOLUMBİYA
Azərbaycan Respublikasının Meksika Birləşmiş Ştatlarındakı Səfirliyinin ofisi, Boqota
Ünvan: Bogota, Calle 113, No 2-90
Tel: (+571) 215 81 57
E-mail: mexico@mission.mfa.gov.az
Website: mexico.mfa.gov.az
KOREYA
Səfirlik, Seul
(eyni zamanda Monqolustanda akkreditə olunub)
Ünvan: 63, Itaewon-ro 45-gil, Yongsan-gu, Seoul
Tel: (+822) 797 17 64/65/66
Faks: (+822) 797 17 67
E-mail: seoul@mission.mfa.gov.az
Website: seoul.mfa.gov.az
KUBA
Azərbaycan Respublikasının BMT yanında daimi nümayəndəliyinin ofisi, Havana
Ünvan: Havana, Avenida 5-ta, N-9608, e/96 y 96a, Miramar, Playa
Tel: (+537) 207 92 80
E-mail: misionaze@gmail.com
KÜVEYT
Səfirlik, Əl-Küveyt
Ünvan: Əl-Küveyt, Yarmuk məntəqəsi, kvartal 2, küçə 1, ev 15
Tel: (+965) 25 35 52 47
Faks: (+965) 25 35 52 46
E-mail: kuwait@mission.mfa.gov.az
Website: kuwait.mfa.gov.az
QAZAXISTAN
Səfirlik, Astana
Ünvan: Astana, A34 küç., bina 4
Tel: (+7172) 75 55 27
Faks: (+7172) 75 55 28
E-mail: astana@mission.mfa.gov.az
Website: astana.mfa.gov.az
Səfirliyin ofisi, Alma-Atı
Ünvan: Alma-Atı şəh. Baytursınov küç. 113, Astana mehmanxanası, 1-ci mərtəbə, kab 15
Tel: (+7172) 75 55 27
Faks: (+7727) 250 36 11
E-mail : numayende@astanainterhotel.kz
Website: astana.mfa.gov.az
Baş Konsulluq, Aktau
Ünvan: Aktau şəhəri. 15-ci mkr., ev 30k-1, 130000
Tel: (+7292) 42 23 00
Faks: (+7292) 42 21 90
E-mail : azconsul.aktau@gmail.com, aktau@mission.mfa.gov.az
Website: aktau.mfa.gov.az
QƏTƏR
Səfirlik, Doha
Ünvan: West Bay, Dafna küç. 66, Saba 41, P.O. Box 23900
Tel: (+974) 44 93 24 50
Faks: (+974) 44 93 71 55
E-mail: azembassy@qatar.net.qa, doha@mission.mfa.gov.az
Website: doha.mfa.gov.az
QIRĞIZISTAN
Səfirlik, Bişkek
Ünvan: Bişkek şəhəri, Erkindik bulvarı 183
Tel: (+996312) 37 64 71
Faks: (+996312) 37 32 77
E-mail: bishkek@mission.mfa.gov.az
Website: bishkek.mfa.gov.az
LATVİYA
Səfirlik, Riqa
Ünvan: Riqa, Rayina Bulvar k. 2/5, LV-1050
Tel: (+371) 6 714 28 89
Faks: (+371) 6 714 28 96
E-mail: riga@mission.mfa.gov.az, office@azembassy.lv
Website: riga.mfa.gov.az
LİTVA
Səfirlik, Vilniüs
Ünvan: Algirdo küçəsi 4, LT-03161, Vilnüs
Tel: (+3705) 219 56 01/02
Faks: (+3705) 219 00 42
E-mail: vilnius@mission.mfa.gov.az
Website: vilnius.mfa.gov.az
LİVAN
Səfirlik, Beyrut
Ünvan: Beyrut, Ayn Aar, 6-cı küçə, Villa 353/MK
Tel: (+961) 492 20 11/66
Faks: (+961) 492 21 60
E-mail: beirut@mission.mfa.gov.az
Website: beirut.mfa.gov.az
MACARISTAN
Səfirlik, Budapeşt
Ünvan: Budapeşt 1067, Eötvöş küç.14
Tel: (+361) 374 60 70/71
Faks: (+361) 302 35 35
E-mail: budapest@mission.mfa.gov.az
Website: budapest.mfa.gov.az
MALAYZİYA
Səfirlik, Kuala-Lumpur
(eyni zamanda Bruney, Myanma və Tailandda akkreditə olunub)
Ünvan: Lot 589, Jalan 6, Taman Ampang Utama, 68000, Selangor
Tel: (+603) 42 52 68 00, 42 52 48 00
Faks: (+603) 42 57 18 00
E-mail: kualalumpur@mission.mfa.gov.az
Website: kualalumpur.mfa.gov.az
MALTA
Fəxri Konsulluq, Valletta
Ünvan: Easy street. 67, VLT 1251, Valleta
Tel: (+3562) 124 45 40, (+3569) 946 79 91, (+3562) 155 12 60
E-mail: kbalzan@maltanet.net
Website: kris@balzanadvocates.com
MEKSİKA
Səfirlik, Mexiko
(eyni zamanda Kosta-Rika, Qvatemala, Kolumbiya, Panama, Peru və Hondurasda akkreditə olunub
Ünvan: Mexico, 11700, Bosques de la Reforma 580, Bosque de las Lomas, Miguel Hidalgo
Tel: (+5255) 5540 4109, (+5255) 5540 1366
E-mail: mexico@mission.mfa.gov.az
Website: mexico.mfa.gov.az
MƏRAKEŞ
Səfirlik, Rabat
İslam Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatında (İSESKO) daimi nümayəndəlik
(eyni zamanda Mavritaniya, Mali, Qambiya, Portuqaliya və Seneqalda akkreditə olunub)
Ünvan: Rabat, Souissi, Uled Said küç. 50
Tel: (+212 537) 75 13 25
Tel/faks: (+212 537) 75 12 01
E-mail: rabat@mission.mfa.gov.az
Website: rabat.mfa.gov.az
MİSİR
Səfirlik, Qahirə
(eyni zamanda Ərəb Dövlətləri Liqası yanında daimi müşahidəçi və Sudanda akkreditə olunub)
Ünvan: Maadi Sarayat küç. 10, Villa 16/24
Tel: (+202) 235 83 761/790
Faks: (+202) 235 83 725
E-mail: cairo@mission.mfa.gov.az
Website: cairo.mfa.gov.az
MOLDOVA
Səfirlik, Kişineu
Ünvan: MD 2009,Kişineu şəhəri, Koqalniçanu küç. 64
Tel: (+373) 22 23 22 77, (+373) 22 21 42 09
Faks: (+373) 22 22 75 58
E-mail: chisinau@mission.mfa.gov.az
Website: chisinau.mfa.gov.az
MONTENEQRO
Azərbaycan Respublikasının Serbiya Respublikasındakı Səfirliyinin ofisi, Podqoritsa
Ünvan: Skoja küç. 32, Toloşi, Podqoritsa 81000
Tel: (+382) 20 281 181
Faks: (+382) 20 281 182
E-mail: podgorica@mission.mfa.gov.az
Website: podgorica.mfa.gov.az
NİDERLAND
Səfirlik, Haaqa
Kimyəvi Silahların Qadağan Olunması Üzrə Təşkilatı yanında daimi nümayəndəlik
Ünvan: Andries Bickerweg 6, 2517 JP
Tel: (+3170) 392 19 39
Faks: (+3170) 346 96 04
E-mail: hague@mission.mfa.gov.az
Website: hague.mfa.gov.az
ÖZBƏKİSTAN
Səfirlik, Daşkənd
Ünvan: 100043, Şark Tongi küçəsi 25
Tel: (+99871) 207 80 10
Faks: (+99871) 207 80 09
E-mail: tashkent@mission.mfa.az
Website: tashkent.mfa.gov.az
PAKİSTAN
Səfirlik, İslamabad
Ünvan: İslamabad, Diplomatik şəhərcik II, 1D/1E
Tel: (+9251) 260 07 03/04
Faks: (+9251) 260 07 20
Faks: (+9251) 260 07 06 (hərbi attaşe)
Faks/Tel.: (+9251) 260 07 07 (konsulluq şöbəsi)
E-mail: islamabad@mission.mfa.gov.az
Website: islamabad.mfa.gov.az
PERU
Azərbaycan Respublikasının Meksika Birləşmiş Ştatlarındakı Səfirliyinin ofisi, Lima
Ünvan: Lima, Calle Victor Gonzalez Olaechea 167
Tel: (+51) 1 491 85 46
E-mail: mexico@mission.mfa.gov.az
Website: mexico.mfa.gov.az
POLŞA
Səfirlik, Varşava
Ünvan: Varşava 03-941, Zwyciezcow küç. 12
Tel: (+4822) 616 21 88, 617 67 28
Faks: (+4822) 616 19 49
E-mail: warsaw@mission.mfa.gov.az
Website: warsaw.mfa.gov.az
RUMINİYA
Səfirlik, Buxarest
Ünvan: Grigore Gafencu küç. 10, Sektor 1,Buxarest
Tel: (+4021) 233 24 66/84
Faks: (+4021) 233 24 65
E-mail: bucharest@mission.mfa.gov.az, azesefroman@azembassy.ro
Website: bucharest.mfa.gov.az
RUSİYA
Səfirlik, Moskva
Ünvan: 125009 Moskva şəhəri, Leontyevskiy döngəsi, ev 16
Tel: (+7495) 629 43 32, +7495) 629 16 49 (konsulluq şöbəsi)
Faks: (+7495) 695 50 72, (+7495) 629 55 46 (konsulluq şöbəsi)
E-mail: moscow@mission.mfa.gov.az, embassy@azembassy.msk.ru, consulate@azembassy.msk.ru
Website: moscow.mfa.gov.az
Baş Konsulluq, Sankt-Peterburq
Ünvan: 191 024, Sankt-Peterburq şəhəri, 2-ci Sovetskaya küç. 27/2
Tel: (+7812) 717 38 90, (+7812) 717 39 86 (konsulluq şöbəsi)
Faks: (+7812) 717 38 29, (+7812) 717 39 91 (konsulluq şöbəsi)
E-mail: stpetersburg@mission.mfa.gov.az
Website: azconsulate.spb.ru
Baş Konsulluq, Yekaterinburq
Ünvan: Yekaterinburq, 620075, Karl Libnext küç.5
Tel: (+7343) 371 55 32/17
Faks: (+7343) 371 55 59
E-mail: ekaterinburg@mission.mfa.gov.az, kykt@mail.ru
Website: yekaterinburg.mfa.gov.az
SERBİYA
Səfirlik, Belqrad
(eyni zamanda Bosniya və Herseqovina və Monteneqroda akkreditə olunub)
Ünvan: Pere Velimirovica küç. 25, 11000 Belqrad
Tel: (+381) 11 351 51 01, (+381) 11 351 51 02
Faks: (+381) 11 351 51 03
E-mail: belgrade@mission.mfa.gov.az
Website: belgrad.mfa.gov.az
SƏUDİYYƏ ƏRƏBİSTANI
Səfirlik, Ər-Riyad
İKT-də daimi nümayəndəlik
(eyni zamanda Yəmən, Bəhreyn və Omanda akkreditə olunub)
Ünvan: Əl-Vurud məntəqəsi, Şahzadə Feysəl Bin Səad Bin Əbdulrəhman küç. 63, Əl Uruba yolu, Ər- Riyad 11693
Tel: (+96611) 419 23 82
Faks: (+96611) 419 22 60
E-mail: riyadh@mission.mfa.gov.az
Website: riyadh.mfa.gov.az
Azərbaycan Respublikasının Səudiyyə Ərəbistanı Krallığındakı Səfirliyinin ofisi, Ciddə
Ünvan: Rajdah, Abdurrauf Jaomjoum küç 234-34-3911
Tel/Fax: (+9662) 275 14 41
SLOVAKİYA
Azərbaycan Respublikasının Avstriyadakı Səfirliyinin ofisi, Bratislava
Ünvan: Hviezdoslavovo namestie 14,811 02 Bratislava
Tel: (+421) 220 768 840
Faks: (+421) 220 768 841
E-mail: bratislava@azembassy.at
Fəxri Konsulluq, Bratislava
Ünvan: Klobucnika 4, 80101 Bratislava
Tel: (+4212) 546 490 41/42
Faks: (+4212) 546 490 43
E-mail: bratislava@mission.mfa.gov.az
SLOVENİYA
Azərbaycan Respublikasının Avstriyadakı Səfirliyinin ofisi, Lyublyana
Ünvan: Beethovnova ulica 4, 1000 Lyublyana
Tel: (+386) 303 21 231
Fax: (+386) 125 66 302
E-mail: ljubljana@mission.mfa.gov.az
SUDAN
Fəxri Konsulluq, Xartum
Ünvan: Sama El Hejaz Tower, Abeid Khatim str., Hai El Safa, floor 2, apt 2, Khartoum
Tel: (+249) 18 371 77 77
TACİKİSTAN
Səfirlik, Düşənbə
Ünvan: Düşənbə, 734003, Zafar Nozimov küç., ev 13
Tel: (+992 37) 224 70 28/29
Fax: (+992 37) 224 70 27
E-mail: dushanbe@mission.mfa.gov.az
Website: dushanbe.mfa.gov.az
TÜRKİYƏ
Səfirlik, Ankara
(eyni zamanda Makedoniyada akkreditə olunub)
Ünvan: Diplomatik site, Bakı küçəsi 1, Oran 06450, Çankaya, Ankara
Tel: (+90312) 491 16 79/81/82/83
Faks: (+90312) 492 04 30
E-mail: ankara@mission.mfa.gov.az
Website: ankara.mfa.gov.az
Baş konsulluq, İstanbul
Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı yanında daimi nümayəndəlik
Ünvan: Zeytinoğlu küç. 65. Akatlar/Beşiktaş, İstanbul
Tel: (+90212) 325 80 42/43/44/45
Faks: (+90212) 284 95 79
E-mail: istanbul@mission.mfa.gov.az
Website: azconsulateistanbul.org.tr
Baş Konsulluq, Qars
Ünvan: Yusuf Paşa mahallesi, Heydər Əliyev küç.36, Qars 36100
Tel: (+90474) 223 64 75, 223 13 61
Faks: (+90474) 223 87 41
E-mail: qars@mission.mfa.gov.az
Website: azconsulatekars.org.tr
TÜRKMƏNİSTAN
Səfirlik, Aşqabad
(eyni zamanda Əfqanıstanda akkreditə olunub)
Ünvan: Aşqabad, 2062 Prosveşeniye küç. 44
Tel: (+99312) 36 46 08 / 09
Tel/Faks: (+99312) 36 46 10
E-mail: ashgabat.embassy@gmail.com
Website: ashgabat.mfa.gov.az
UKRAYNA
Səfirlik, Kiyev
Demokratiya və İqtisadi İnkişaf Uğrunda Təşkilat — GUAM yanında daimi nümayəndəlik
Ünvan: Kiyev şəhəri 01901, Qluboçitskaya küç. 24
Tel: (+38044) 484 69 40, (+38044) 484 69 32 (konsulluq şöbəsi)
Faks: (+38044) 484 69 46
E-mail: kiev@mission.mfa.gov.az
Website: kiev.mfa.gov.az
Fəxri Konsulluq, Xarkov
Ünvan: Xarkov şəhəri, Yaroslav Mudrıy küç. 7
Tel: (+38057) 700 05 31
Fax: (+38057) 700 06 30
E-mail: info@azconsulate.com.ua
Website: azconsulate.com.ua
URUQVAY
Azərbaycan Respublikasının Argentina Respublikasındakı səfirliyinin ofisi, Montevideo
Ünvan: Bulevar Artigas 417, Oficina 302, Gamma Tower, Montevideo, CP11300
Tel: (+598) 27 16 37 63/64
Faks: (+598) 27 16 37 65
E-mail: montevideo@azembassy.org.ar
Website: www.azembassy.org.ar
VYETNAM
Səfirlik, Hanoy
(eyni zamanda Laos və Kambocada akkreditə olunub)
Ünvan: 6A, Le Hong Phong küç, Ba Dinh rayonu, Hanoy
Tel: (+8443) 737 90 11/12
Faks: (+8443) 737 90 13
E-mail: hanoi@mission.mfa.gov.az, az.emb.hanoi@gmail.com
Website: hanoi.mfa.gov.az
YAPONİYA
Səfirlik, Tokio
Ünvan: Tokyo 152-0021, Meguro-Higaşigaoka 1- 19-15
Tel: (+813) 54 86 47 44
Faks: (+813) 54 86 73 74
E-mail: info@azembassy.jp, tokio@mission.mfa.gov.az
Website: tokyo.mfa.gov.az
YUNANISTAN
Səfirlik, Afina
(eyni zamanda Albaniya akkreditə olunub)
Ünvan: 13 Marathonodromon, 15452, P.Psychico,Afina
Tel: (+30210) 363 27 21, (+30210) 724 82 36
Faks: (+30210) 363 90 87
E-mail: athens@mission.mfa.gov.az, athens_consul@mfa.gov.az
Website: athens.mfa.gov.az
ABŞ
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Azadlıq prospekti 111
Tel: (+99412) 488 33 00
Faks: (+99412) 488 33 10
Website: http://azerbaijan.usembassy.gov/
Konsulluq şöbəsi:
Faks: (+99412) 488 33 20
İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi:
Faks: (+99412) 488 33 30
ALMANİYA
Səfirlik:
Ünvan: Nizami küçəsi 69, İSR Plazza, 7 və 10 mərtəbələr
Tel: (+99412) 465 41 00
Faks: (+99412) 465 41 28
E-mail: info@baku.diplo.de
Website: www.baku.diplo.de
ARGENTİNA
Səfirlik:
Ünvan: Səbail r. Bülbül küç. 15, Sahil Business Center
Tel: (+99412) 493 59 42/44/45
Faks: (+99412) 493 59 43
E-mail: rzy@mrecic.gov.ar, eazer@mrecic.gov.ar
AVSTRİYA
Səfirlik:
Ünvan: The Landmark III, 7 mərtəbə, Bakı, Azərbaycan
Tel: (99412) 465 99 33
Faks: (99412) 465 99 94
E-mail: baku-ob@bmeia.gv.at
BELARUS
Səfirlik:
Ünvan: Xətai r. Rəfiyev küç. 8
Tel: (+99412) 489 56 80
Faks: (+99412) 489 56 77
E-mail: azerbaijan@mfa.gov.by
Website: www.azerbaijan.mfa.gov.by
BELÇİKA KRALLIĞI
Səfirlik:
Ünvan: Süleyman Dadaşev küç. 19
Tel: (+99412) 437 37 70
Mob: (+99450) 301 85 59
Faks: (+99412) 437 37 71
E-mail: embassy.baku@diplobel.fed.be
Website: http://azerbaijan.diplomatie.belgium.be
BOLQARISTAN
Səfirlik:
Ünvan: Gənclik, Hüseyn Cavid 13/520
Tel: (+99412) 538 69 71/72
Faks: (+99412) 538 09 85
E-mail: embassy.baku@mfa.bg
BÖYÜK BRİTANİYA VƏ ŞİMALİ İRLANDİYA BİRLƏŞMİŞ KRALLIĞI
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Xəqani küç. 45 A
Tel: (+99412) 437 78 78
Faks: (+99412) 497 74 34
E-mail: generalenquiries.baku@fco.gov.uk
Website: www.gov.uk/world/azerbaijan
Konsulluq şöbəsi:
Ünvan: Bakı, Nizami küç. 96
Tel: (+99412) 497 20 13
Fаks: (+99412) 497 15 93
E-mail: enquiries@britishcouncil.az
BRAZİLİYA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Ü.Hacıbəyov küç. 62. Marine Plaza
Tel: (+99412) 599 05 01/02/03
Faks: (+99412) 599 05 09
E-mail: brasemb.baku@itamaraty.gov.br
BİRLƏŞMİŞ ƏRƏB ƏMİRLİKLƏRİ
Səfirlik:
Ünvan: AZ1025, Bakı, N.Yüsifbəyli küç. 144/108A
Теl: (+99412) 594 70 31/32
Faks: (+99412) 594 70 34
E-mail: bakuemb.arc@mofaic.gov.ae, bakuemb.epma@mofaic.gov.ae
ÇEX RESPUBLİKASI
Səfirlik:
Ünvan: AZ 1065, Cafar Cabbarlı küç 44, “Caspian Plaza” 16 mərtəbə
Tel: (99412) 436 85 55/54
Faks: (99412) 436 85 57
E-mail: baku@embassy.mzv.cz
ÇİN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Xəqani küç. 67
Теl: (+99412) 498 62 57, 493 03 51
Fаks: (+99412) 498 00 10, 498 62 57
E-mail: chinaemb_az@163.com
ESTONİYA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Cəfər Cabbarlı, küç. 44
Теl: (+99412) 436 67 78, (+99412) 436 67 77 (konulluq şöbəsi)
Fаks: (+99412) 436 67 79
E-mail: indrek.kiverik@mfa.ee
ƏFQANISTAN
Səfirlik:
Ünvan: Süleyman Dadaşov küç. 523/27
Tel: (+99412) 539 54 51, 497 54 24
Faks: (+99412) 539 54 52 (konulluq şöbəsi)
E-mail: info@afgemb-baku.com
Website: www.afgemb-baku.com
ƏLCƏZAİR
Səfirlik:
Ünvan: Səbail r. Badamdar qəs. 2 –ci y/m B-6
Tel: (+99412) 502 59 63
Faks: (+99412) 502 59 64
E-mail: ambalg.baku.2015@gmail.com
FƏLƏSTİN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, AZ1065, Caspian Plaza, C.Cabbarlı 44, 5-ci mərtəbə
Tel: (+99412) 436 74 26, 436 74 28
Faks: (+99412) 436 74 27
E-mail: palembaz@gmail.com, azemb@mefa-gov.pss
FRANSA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, R.Rza küç. 9
Tel: (+99412) 490 81 00
Faks: (+99412) 490 81 28
E-mail: presse.bakou-amba@diplomatie.gouv.fr
Website: www.ambafrance-az.org və ya www.ambafrance.az
Mədəniyyət şöbəsi:
Теl: (+99412) 490 81 20
Fаks: (+99412) 490 81 21
E-mail: scac.bakou-amba@diplomatie.gouv.fr
İqtisadi və Komersiya xidməti:
Теl: (+99412) 490 81 30
Fаks: (+99412) 490 81 31
E-mail: bakou@dgtresor.gouv.fr
GÜRCÜSTAN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Yaşar Hüseynov, küç. 15
Tel: (+99412) 497 45 58, 59, 60
Faks: (+99412) 497 45 61
E-mail: baku@geoemb.az
Web site: www.az.mfa.gov.ge
Konsulluq şöbəsi:
Tel: (+99412) 497 45 57
HİNDİSTAN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Ceyhun Hacıbəyli küç. 302
Tel: (+99412) 564 63 54/44
Faks: (+99412) 447 25 72
E-mail: amb.baku@mea.gov.in
Website: www.indianembassybaku.in
XORVATİYA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Nizami 90 A
Tel: (+99412) 497 25 46, 497 23 82
E-mail: officecroatiabaku@mvep.hr, refik.sabanovic@mvep.hr
İNDONEZİYA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı,Nəsimi,Azər Əliyev 3.
Tel: (+99412) 596 21 68, 597 05 14
Faks: (+99412) 596 21 68
Email: office@indonesia.az
İORDANİYA HAŞİMİLƏR KRALLIĞI
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, C.Cabbarlı küç. 44, Caspian Plaza, 2, 16-cı mərtəbə
Tel: (+99412) 437 31 21/22
Faks: (+99412) 437 31 23
E-mail: baku@fm.gov.jo
İRAN İSLAM RESPUBLİKASI
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, B.Sərdarov küç. 4
Tel: (+99412) 492 44 07, 492 64 53, 492 80 06
Faks: (+99412) 498 07 33
E-mail: iranemb.bak@mfa.gov.ir
Website: baku.mfa.ir
Konsulluq şöbəsi:
Ünvan: Bakı, C.Cabbarlı küç.10
Tel: (+99412) 498 07 66, 495 95 40
Faks: (+99412) 498 05 40
Naxçıvandakı Baş Konsulluq:
Ünvan: Naxçıvan, Atatürk küç. 13
Tel: (+994136) 5 03 43, 5 72 46, 5 73 64
Faks: (+994136) 5 67 05
İRAQ
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Həsən əliyev küç. 2 C
Tel: (+99412) 596 17 24, 596 21 82, 596 21 49
Faks: (+99412) 596 17 25
E-mail: bakemb@mofa.gov.iq
Website: www.mofamission.gov.iq /aze
İSRAİL
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, İzmir küç. 1033, Hyatt Tower 3
Tel: (+99412) 490 78 81, 82, 83
Faks: (+99412) 490 78 92
E-mail: ambassadorsec@baku.mfa.gov.il
Website: www.embassies.gov.il/baku
İSVEÇ
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Nizami keç.69. İSR Plaza
Tel: (+99412) 505 25 76
Faks: (+99412) 505 25 67
E-mail: ambassaden.baku@gov.se
İSVEÇRƏ
Səfirlik:
Ünvan: İçəri Şəhər, Böyük Qala 9
Tel: (+99412) 437 38 50
Faks: (+99412) 437 38 51
E-mail: bku.vertretung@eda.admin.ch, baku@eda.admin.ch
İTALİYA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, İçəri Şəhər, Kiçik Qala 44
Tel: (+99412) 497 51 33, 35
Faks: (+99412) 497 52 02
E-mail: ambasciata.baku@esteri.it
KOLUMBİYA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Xətai r. Xocalı pr.37, Dəmirçi Plaza
Tel: (+99412) 310 35 44/45
Faks: (+99412) 404 83 53
E-mail: eazerbaiyan@cancilleria.gov.co
KOREYA RESPUBLİKASI
Səfirlik:
Ünvan: Həsən Əliyev küçəsi, keçid 1, ev 12
Tel: (+99412) 596-79-01/ -02/ -03
Faks: (+99412) 596-79-04
E-mail: azeremb@mofa.go.kr
KOSTA-RİKA
Səfirlik:
Ünvan: Səbail r. Nizami küç., 96 E
Tel: (+99412) 465 99 02, (+99412) 465 99 03
E-mail: embcr-az@rree.go.cr; embcr.az@gmail.com
KUBA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Teymur Elçin 4.
Tel: (+99412) 505 78 26
E-mail: embajada@az.embacuba.cu
Website: www.cubadiplomatica.cu/azerbaijan/ES/Inicio.aspx
KÜVEYT
Səfirlik:
Ünvan: Azər Əliyev 6.
Tel: (+99412) 596 81 72/73/74
Faks: (+99412) 596 81 75
E-mail: sec@kuwaitembassy.az
QƏTƏR
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Şəmsi Rəhimov küç. 37
Tel: (+99412) 564 58 22/24/44
Faks: (+99412) 564 58 25/26
E-mail: baku@mofa.gov.qa
QAZAXISTAN
Səfirlik:
Ünvan: Xətayi r. Nəcəfqulu Rəfiyev küç. 14
Tеl: (+99412) 489 23 55
Fаks: (+99412) 489 23 77
E-mail: baku@mfa.kz
QIRĞIZISTSAN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Cəfər Cabbarlı 44. Caspian Plaza
Tel: (+99412) 505 56 75
E-mail: kyrgyzembassy@day.az
LATVİYA
Səfirlik:
Ünvan: C.Cabbarlı küçəsi 44, Caspian Plazza
Tel: (+994 12) 436-67-78, 436-67-77 (konulluq şöbəsi)
Faks: (+994 12) 436-67-79
E-mail: embassy.azerbaijan@mfa.gov.lv
LİTVA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, İzmir pr. 23
Tel: (+99412) 537 04 07, 537 04 08 (konulluq şöbəsi)
Faks: (+99412) 539 22 97
E-mail: amb.az@urm.lt, konsulinis.az@urm.lt (konulluq şöbəsi)
LİVİYA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Hüseyn Cavid pr. 520, ev 20
Теl: (+99412) 493 23 65
Fаks: (+99412) 498 97 70, (+99412) 539 58 14
E-mail: libyan_embassy@hotmail.com
MACARISTAN
Səfirlik:
Ünvan: İçərişəhər, Mirza Mansur 72
Tel: (+99412) 497 45 81/82, 497 45 79 (konulluq şöbəsi)
Faks: (+99412) 492 12 73
E-mail: mission.bku@mfa.gov.hu
MİSİR
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, H.Əliyev küç. 7
Tel: (+99412) 498 79 06
Faks: (+99412) 498 79 54
E-mail: egyptembassybaku@yahoo.com
Mədəniyyət mərkəzi:
Ünvan: Bakı, H.Arif küç.20
Теl: (+99412) 561 12 17
Fаks: (+99412) 561 45 01, 561 09 87
MOLDOVA
Səfirlik:
Ünvan: Hüseyn Cavid prospekti 520, 12
Tel: (+99412) 510-15-38
Faks: (+99412) 510-52-91
E-mail: baku@mfa.md
MƏRAKEŞ KRALLIĞI
Səfirlik:
Ünvan: Həsən Əliyev küç. 2, 228
Tel: (+99412) 596 5130
Faks: (+99412) 480 25 42
E-mail: amb.moroccoaz@gmail.com
NORVEÇ
Səfirlik:
Ünvan: ISR Plazza 340, Nizami küçəsi, ISR Plaza, 11-ci mərtəbə
Tel: (+99412) 505 25 66, (+47) 2 398 18 00
Faks: (+99412) 505 25 67
E-mail: emb.baku@mfa.no
NİDERLAND
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Nizami küç 69. İSR Plaza
Tel: (+99412) 496 88 33
Faks: (+99412) 496 88 32
E-mail: bak@minbuza.nl
Website: www.netherlandsandyou.nl
ÖZBƏKİSTAN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Badamdar qəsəbəsi, 1-ci şosse, 9-cu döngə, ev 437
Tel: (+99412) 497 25 49
Faks: (+99412) 497 25 48
E-mail: embuzb@azeronline.com
PAKİSTAN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Atatürk prospekti 30
Tel: (+99412) 436 08 39, 40
Faks: (+99412) 436 08 41
E-mail: parepbaku@mofa.gov.pk
POLŞA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, İçəri Şəhər, Kiçik Qala 2
Tel: (+99412) 492 01 14
Faks: (+99412) 492 02 14
E-mail: baku.amb.sekretariat@msz.gov.pl, baku.amb.wk@msz.gov.pl (konulluq şöbəsi)
Website: www.baku.msz.gov.pl
RUMINİYA
Səfirlik:
Ünvan: Gənclik, Həsən Əliyev 125A
Tel: (+99412) 465 63 78
Faks: (+99412) 465 60 76
E-mail: rom_amb_Bakı@azdata.net
RUSİYA FEDERASİYASI
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Bakıxanov küç. 17
Tel: (+99412) 597 08 70, 597 44 58, 597 44 26, 498 60 16 (konulluq şöbəsi)
Faks: (+99412) 597 16 73, 597 16 02 (konulluq şöbəsi)
E-mail: embrusaz@yandex.ru, consul@embrus-az.com (konulluq şöbəsi)
Website: www.azerbaijan.mid.ru
SƏUDİYYƏ ƏRƏBİSTANI KRALLIĞI
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Seyfəddin Dağlı küç. 37
Tel: (+99412) 497 23 05, 497 23 12
Faks: (+99412) 497 23 02
E-mail: azemb@mofa.gov.sa
SERBİYA
Səfirlik:
Ünvan: AZ1000,Bakı,Səbail,Qəsr, döngə 1,72
Tel: (+99412) 492 50 80, (+99412) 492 50 79, (+99412) 492 51 25
Faks: (+99412) 492 51 72
Email: serbianamb.baku@azeurotel.com
Website: http://www.serbianembassy-baku.org
SLOVENİYA
Konsulluq:
Ünvan: AZ1000,Bakı,Ş. Mehtiyev 98
Tel: (+99412) 538 34 04
Faks: (+99412) 432 53 34
E-mail: honoraryconsul@slovenia.az
SUDAN
Səfirlik:
Ünvan: Cəfər Xəndan 57
Tеl: (+99412) 569 79 24, 560 27 49
Fаks: (+99412) 513 10 43
E-mail: sudanembassybaku@gmail.com
TÜRKİYƏ
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Səməd Vurğun 94
Tel: (+99412) 444 73 20
Faks: (+99412) 444 73 55
E-mail: embassy.baku@mfa.gov.tr
Website: www.baku.be.mfa.gov.tr
Konsulluq şöbəsi:
Tel: (+99412) 444 73 42
Faks: (+99412) 444 73 47
E-mail: embassy.baku@mfa.gov.tr
Türk silahlı qüvvələrinin hərbi attaşeliyi:
Tel: (+99412) 449 90 76, (+99412) 449 92 20
Faks: (+99412) 449 92 20
Mətbuat müşavirliyi:
Tel: (+99412) 441 39 26
Faks: (+99412) 441 39 27
İqtisadiyyat müşavirliyi:
Tel: (+99412) 441 60 87
Faks: (+99412) 441 39 84
Gömrük müşavirliyi:
Tel: (+99412) 441 62 05
Faks: (+99412) 441 39 18
Maliyyə müşavirliyi:
Tel: (+99412) 441 39 68/06
Faks: (+99412) 441 39 06
İnformasiya və mədəniyyət müşavirliyi:
Tel: (+99412) 498 19 96
Faks (+99412) 468 74 07
Təhsil müşavirliyi:
Tel: (+99412) 498 83 39/92
Faks: (+99412) 498 91 07
Ticarət müşavirliyi:
Tel: (+99412) 498 00 66
Faks: (+99412) 498 87 74
Əmək və Sosial Müdafiə müşavirliyi:
Tel: (+99412) 449 95 03
Faks: (+99412) 449 95 04
Dini işlər üzrə müşavirlik:
Tel: (+99412) 492 98 53/15
Faks: (+99412) 492 96 91
Naxçıvandakı Baş Konsulluq:
Ünvan: Naxçıvan, Azadlıq küç. 17
Tel: (+994136) 5 73 30
Faks: (+994136) 5 73 49
E-mail: tcnahcivanbk@mfa.gov.tr
TÜRKMƏNİSTAN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Cəlil Məmmədquluzadə 85/266
Теl/faks: (+99412) 596 35 27, (+99412) 594 83 31 (konulluq şöbəsi)
E-mail: turkmen.embbaku@gmail.com
TACİKİSTAN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Badamdar, Bağlar küç. 20
Tel: (+99412) 502 14 32
E-mail: embassy.rtra@gmail.com
UKRAYNA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Y.Vəzir Çəmənzəminli küç. 49
Tel: (+99412) 449 40 95, 441 27 06
Faks: (+99412) 449 40 96
E-mail: emb_az@mfa.gov.ua
Konsulluq şöbəsi:
Tel: (+99412) 498 93 18
YAPONİYA
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, İzmir küç. 1033, Hyatt Tower 3
Tel: (+99412) 490 78 18, 19
Faks: (+99412) 490 78 20
E-mail: info@bk.mofa.go.jp
Website: www.az.emb-japan.go.jp
YUNANISTAN
Səfirlik:
Ünvan: Bakı, Cəfər Cabbarlı 44 Caspian Plaza
Теl: (+99412) 492 01 19, 492 01 75, 492 46 80
Faks: (+99412) 492 48 35
E-mail: gremb.bak@mfa.gr, grcon.bak@mfa.gr (konulluq şöbəsi)
Website: www.mfa.gr/baku
BMT-NİN PREZİDENTƏLAQƏLƏNDİRİCİ OFİSİ
Ünvan: Bakı, AZ-1001, BMT-nin 50 iliyi küç. 3
Tel: (+99412) 498 98 88, 498 76 72, 498 16 29,
Faks: (+99412) 492 24 91, 498 32 35
E-mail: rc_registry@un-az.com
Avropa İttifaqının nümayəndəliyi
Ünvan: Nizami küç. 90 A
Теl: (+99412) 497 20 63
Fаx: (+99412) 497 20 69
E-mail: delegation-azerbaijan@eeas.europa.eu
Website: http://eeas.europa.eu/delegations/azerbaijan